Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Blaðsíða 87

85
Hvert stefnir í íslenskri setningagerð?
ekki eins mikill og þar. Astæðan gæti t.d. verið sú að hér sé ekki um eins
mikla nýjung að ræða og oftast er gert ráð fýrir. Það mætti kanna með því
að leita að dæmum í textasöfnum og trjábönkum. En hér gæti líka verið
um að ræða nýlega útvíkkun sem hefur breiðst út þvert á kynslóðir, ólíkt
nýju þolmyndinni. Þá væri hér um að ræða breytingu í rauntíma hjá ein-
staklingum, en þá tilgátu mætti auðvitað prófa með því að skoða þetta
fyrirbæri í máli sömu einstaklinga síðar (þ.e. gera hóprannsókn í þeim
skilningi sem rætt er um í kafla 2 hér framar).
4.2.4 Framsöguháttur í stað viðtengingarháttar í aukasetningum
Segja má að framsöguháttur sé hinn sjálfgefni háttur í íslensku og við-
tengingarháttur sé aðeins notaður við sérstakar aðstæður. Þannig krefjast
sumar sagnir þess að viðtengingarháttur sé notaður í fallsetningum sem
þær taka með sér.24 Sömuleiðis heimta nokkrar atvikstengingar að þeim
fylgi viðtengingarháttur en aðrar ekki. Þetta má skýra með dæmum (sjá
líka Höskuld Þráinsson 2005:459 o.áfr.,147 o.áfr., Guðrúnu Þórðardóttur
2012 og rit sem þar er vísað til):
(13) a. Eg held að hann *kemur/komi á morgun.
b. Eg veit að hann kemur/*komi á morgun.
c. Hún spyr hvort þú *verður/verðir heima í kvöld.
d. Eg veit ekki hvort hann verður/verði heima í kvöld.
(14) a. Ég fer þótt hann *kemur/komi á morgun.
b. Ég fer nema hann *kemur/komi á morgun.
c. Ég fer ef hann kemur/*komi á morgun.
Hér hefur líklega til skamms tíma verið nokkuð ljóst hvor hátturinn eigi
við nema þá í dæmum á borð við (i3d) þar sem tvennt hefur verið til.
Viðtengingarháttur er notaður í fleiri tilvikum en þessum en ástæðu-
laust er að rekja það frekar hér (sjá t.d. umræðu hjá Kristjáni Árnasyni
1981 og Halldóri Ármanni Sigurðssyni 1990, 2010). Hins vegar hefur
stundum heyrst að viðtengingarháttur væri að hverfa úr málinu (sjá t.d.
frásögn Silju Bjarkar Huldudóttur (2006) af fundi áhugamanna um mál-
vernd í Morgunbladinu 23. janúar 2006, bls. 21). Til að skoða þetta voru
þátttakendur í Tilbrigðaverkefninu m.a. látnir meta eftirtalin dæmi (sbr.
TilbrigðiII, 11. kafli):
24 Þetta er þó einfaldara þegar skýringarsetningar eiga í hlut en þegar ura er að ræða
spurnaraukasetningar (sjá t.d. Guðrúnu Þórðardóttur 2012 og rit sem þar er vísað til).