Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Blaðsíða 211

Svör við spurningum Gunnars 209
ekki talin til sama hljóðans því að hljóðfræðileg líkindi skortir. Ég hygg því að
enginn neiti því að hljóðfræðileg líkindi varði miklu og oft finnst mér duga vel að
byggja umræðuna á þeim.
Gunnar veltir fyrir sér líkindum milli stuttra afbrigða Æ og a og spyr hvort þau
gætu dugað til að hljóðin stæðu saman í rími. Hér má taka gamalt dæmi:
„Hpldar fóru hauðri nær“,
kvað hristir Ofnis fatla;
„Friðþjófr var það, er framm í rær
frækn, að því er eg ætla“. (Fridþjófs rímur III.45; Rs 11431)
Hér hefur skáldið væntanlega notað eða þekkt einhljóðaframburð á orðinu œtla.
Ég held hins vegar ekki að skáld mundi taka upp á því að ríma reglubundið saman
íC og a ef það gerði greinarmun á þeim hljóðum í framburði. Slíkt kæmi varla til
fyrr en munurinn væri svo lítill að hann stæði höllum fæti í málsamfélaginu og
sannarlega myndi íhaldssöm stafsetning veita nokkurt andóf. Rim líkra hljóða,
eins og ói og a, getur að vísu verið samfellandi hefðarregla en ég held því fram að
slíkar komi einkum til af sögulegum ástæðum við klofningu eins hljóðans í tvö.
Spurning 3
Ég er sammála Gunnari að þótt hljóðbeygingarvíxl þrjóti má ef til vill finna ein-
hver önnur rök fyrir klasagreiningum. Það er sannarlega rétt að til álita kemur að
greina það sem kemur á undan sérhljóðinu í hnaut, hlaut og hugsanlega hraut sem
klasa á hreinum hljóðfræðilegum forsendum. Það má sannfærast um með því að
skoða hljóðrofsrit. En þetta get ég ekki séð að gildi um upphafshljóðin í hvala
(með ókringdum ^r-framburði) eða hjala.
Hvað ætti að færa barni á máltökuskeiði heim sanninn um að hjala hefjist á
samhljóðaklasa? Einhver gæti svarað: „Ég veit það ekki glöggt en eitthvað hlýtur
það að vera fyrst við höfum svona sterklega á tilfinningunni að svo sé.“ Ég legg
til að það sé stafsetningin sem skapar þessa tilfinningu en ýmsir eiga bágt með að
trúa því að stafsetningarlærdómur hafi slíkt boðunarvald yfir máltilfinningunni.
Um það eru þó ýmis dæmi. Ég hef rökrætt við fólk sem telur að það geri grein-
armun á orðmyndum eins og kominn og komin, án tilgerðar og í eðlilegum tal-
málsframburði. Mér þykir mjög vafasamt að þessi meinti munur kæmi fram í
hljóðfræðilegri mælingu en hitt má vel vera að hann sé að einhverju leyti sálfræði-
lega raunverulegur hjá þeim sem um ræðir — og þá vitanlega lærður úr stafsetn-
ingunni. Þess eru jafnvel dæmi að fólk telji sig heyra mun á framburði <i> og
<y>. „Breitt ý er nánast borið fram sem breitt 'i og grannt y svo að segja sem
grannt i, en hvorttveggja þó með ögn samdregnara munni“, sagði Jón Magnússon
(Jón Axel Harðarson 1997:5) á sínum tíma. Eins og Jón Axel Harðarson
(i997:xxxv) bendir á getur þetta ómögulega verið rétt lýsing á 18. aldar framburði.