Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2013, Blaðsíða 185

183
18. aldar orðabók og málsagan
JM (útg. 1997:127) segir að hár, smár og stór stigbreytist eins og fár,
farre, fœstur. Hann gerir því ekki ráð fyrir J-myndum í ritmáli. I Rm eru
fáein dæmi um d-myndir fram yfir aldamótin 1900 sem skýrist af aukn-
um prófarkalestri og málhreinsun en framburðurinn stœðstu og hœðstu er
afar algengur í talmáli.
3.4 Samantekt
Svipaða sögu er að segja um beygingu lýsingarorða og nafnorða áður að lít-
ill munur er á Æv og Kl. Bæði ritin sýna innskots-r á eftir -/ og -n í stofn-
enda orða með u-/ö-beygingu og sama gildir um JM. Samræmi er einnig í
beygingu wa-/wö-stofm hjá öllum þremur þar sem dæmi fundust.
í síðasta undirkafla (kafla 3.3) var rætt um miðstig og efsta stig þar sem
vænta mátti tvímynda en einnig um innskots-d á undan -st. Um síðar-
nefnda innskotið eru dæmi bæði í Æv og K1 en JM sýnir ekki d-myndir
þótt hann hljóti að hafa þekkt þær í talmáli.
4. Niðurlag
Af því sem dregið hefur verið saman má sjá að þau þrjú verk sem leitað
var fanga í sýna að svipaða mynd má fá úr þeim samanlagt um beygingu
nafnorða og lýsingarorða á 18. öld þótt dæmin séu ekki alltaf hin sömu.
JM var vissulega hallur undir eldri beygingu en athugasemdir hans um
það sem hann telur rangt eru afar gagnlegar þegar málsaga 18. aldar er
skoðuð.
Þótt K1 sé fyrst og fremst orðabók er verkið ótrúlega góð heimild um
málnotkun á fýrri hluta 18. aldar vegna þess fjölda notkunardæma sem
Jón Arnason biskup þýðir fyrir íslenska notendur. Hann er ekki alltaf
sjálfum sér samkvæmur um beygingu, jafnvel innan sömu flettu, sem
sýnir ágætlega að beygingarlýsing íslensku var ekki í föstum skorðum á
hans dögum.
Hér voru aðeins skoðaðir tveir orðflokkar, nafnorð og lýsingarorð, en
margt áhugavert er einnig að finna í K1 um meðferð sagnorða, einkum
vegna þess að sagnir eru skýrðar í 1. p. et. eins og lengstum hefur verið
hefð fýrir í latneskum orðabókum. Sú athugun er í gangi.
Mikilvægt er að skoða fleiri 18. aldar rit en hér hefur verið minnst á til
þess að fá traustari mynd af málsögunni en ekki er síður mikilvægt að
skoða 17. aldar rit nánar í sama tilgangi til þess að smám saman verði til
traust íslensk málsaga.