Bændablaðið - 12.02.2015, Blaðsíða 38

38 Bændablaðið | Fimmtudagur 12. febrúar 2015
Afkoman er engin – þessum
orðum hefur oft verið fleygt fram
í umræðunni um sauðfjárbúskap á
Íslandi. En hvaða leiðir á bóndinn
að fara til að bæta afkomuna?
Í orði er auðvelt að skilgreina
leiðina að bættri afkomu: Það er
rekstur sem leitast við að hámarka
framlegð eftir hverja vetrarfóðraða
kind með sem minnstri skuldsetningu.
Framlegð er skilgreind sem sá
afgangur sem búið hefur til að mæta
fasta kostnaðinum, þegar breytilegi
kostnaðurinn hefur verið dreginn frá
tekjum. Eftir því sem framlegðin er
hærri hefur reksturinn því meiri burði
til að greiða hærri laun og standa undir
fjármagnsskuldbindingum. Það er
staðreynd að sauðfjárbúskapur hefur
aldrei þolað mikla skuldsetningu. Sú
vitneskja, samhliða því að eignavirði
jarða er oft á tíðum ekki í neinu
samhengi við rekstrarvirði þeirra,
hefur gert alla nýliðun mjög erfiða
í greininni. Ekki verður farið nánar
í þá sálma hér heldur er ætlunin að
rýna betur í þá þætti sem hafa hvað
mest áhrif á framlegðina.
Áhrif beingreiðslna
Greiðslumarkseign bús, í hlutfalli við
fjölda sauðfjár, er sennilega sá þáttur
sem mest áhrif hefur á framlegðina.
Til fróðleiks eru hér sett fram tilbúin
dæmi um 600 kinda bú, þar sem
allar forsendur eru eins nema að
greiðslumarkið er breytilegt. Árið
2014 er haft til hliðsjónar, þar sem
afurðir eru settar sem landsmeðaltalið
fyrir það ár og gert er ráð fyrir að
tekjur af dilkakjöti sé 800 kr/kg (afu
rðastöðvarverð+gæðastýring+geym
slugjald). Breytilegur kostnaður er
hafður 12.000 kr/kind og ekki er
tekið tillit til endurnýjunarþarfar á
bústofni, enda gert ráð fyrir að hún
sé eins á þessum búum og skekkir
þannig ekki samanburðinn.
Strax verður ljóst að erfitt er að
finna einhvern rekstrargrundvöll
handa 600 kinda búi sem er án
greiðslumarks. Framlegðin er
mjög lág, sem setur búinu mjög
þröngar skorður hvað varðar
launagreiðslugetu og þol gagnvart
fjármagnsskuldbindingum. Eini
möguleikinn á þessu búi væri að
auka afurðirnar umtalsvert. Ef
afurðir eftir ána færu í 38 kg að
þá þyrfti breytilegur kostnaður að
haldast óbreyttur til að það næði
sömu framlegð og bú 3 sem á 600
ærgildi. Ef litið er á afurðauppgjör
skýrsluhaldsins í sauðfjárrækt
kemur í ljós að það er ekki á færi
nema mjög fárra aðila að ná svo
miklum afurðum.
Ákjósanlegast væri að vera í
stöðu bóndans sem væri á búi 4.
Hann er með ríflega tvöfalt hærri
framlegð en kvótalausi bóndinn
og með tæplega 1,7 milljóna króna
hærri framlegð en bóndinn sem á
jafnmörg ærgildi og hann á af fé.
Hér verður ekki hætt sér út í þá
pólitísku gryfju sem umræðan um
þessi mál er í né heldur hvað næsti
sauðfjársamningur mun fela í sér.
Staðreyndin er samt sú, miðað við
núgildandi samninga og reglur, að
greiðslumarkssterki bóndinn er að
skila langhæstri framlegðinni.
Áhrif afurða og breytilegs
kostnaðar
Mikill breytileiki er í afurðum á
milli búa, sem felur í sér tækifæri
hjá mörgum bændum til að bæta
afkomuna. Hvert kg í auknum
afurðum eftir ána er að skila
um 400.000 kr. meiri tekjum á
ári á búi með 500 ær. Þriggja
kílóa afurðaaukning myndi auka
tekjurnar um 100.000 kr/mán. Ef
litið er á breytilega kostnaðinn til
hliðsjónar að þá hafa búreikningar
í gegnum árin sýnt þar mun minni
breytileika á milli búa en er í
afurðum. Það er í raun ekki óeðlilegt
því þetta er sá þáttur sem bændur
spara hvað fyrst við sig í. Lækkun
áburðarkostnaðar upp á t.d. 300.000
kr. hefur samt mun minna að segja
við framlegðarútreikninga á 600
kinda búi en að auka afurðirnar eftir
ærnar. Gemlingarnir eru einnig víða
vannýtt auðlind. Krafa bóndans ætti
að vera sú að afurðir gemlinga væru
ekki minni en helmingur á við
afurðir ánna. Ef ærnar væru að skila
28 kg af kjöti ættu gemlingarnir að
skila 14 kg o.s.frv.
Afurðaaukning þarf ekki að
fela í sér mikinn aukinn kostnað
heldur snýst hún miklu frekar
um breytingar á búskaparlagi.
Heyöflun búsins ræður þar miklu
hvernig tekst til. Þó að féð sé í
geldstöðu þorra innistöðutímans
að þá þurfa gemlingar gott hey
allan veturinn. Ærnar þurfa síðan
gott fóður yfir fengitímann og frá
4–6 vikum fyrir burð. Úrvalshey
þarf svo að vera til staðar á sjálfum
sauðburðinum. Þarna getur verið
misbrestur á hjá bændum. Til að ná
þessum heyjum þarf á venjulegu
sauðfjárbúi að heyja 30–40%
túnanna snemma, sem væri svo
hægt að slá upp seinnipart sumars.
Yfirleitt liggur svo ekkert á að slá
afganginn af túnunum, þar sem
horft er frekar á magn en gæði.
Það væri þess vegna hægt að skella
sér í tveggja vikna hestaferð fyrst!
Aðalatriðið er sem sagt að eiga
hey sem uppfylla þarfir fjárins á
álagstímum.
Rekstraráætlun
Markmiðstengd rekstraráætlun
til 5 ára, sem er uppfærð árlega,
er vannýtt bústjórnartæki meðal
bænda.
Sú hefð virðist hafa skapast
að bændur láti ekki gera
rekstraráætlun fyrir sig fyrr
en þeir eru búnir að ákveða að
fjárfesta/framkvæma eitthvað
og þá yfirleitt vegna kröfu frá
bankanum. Þeirri hefð þarf að
breyta. Rekstraráætlun á að vera
órjúfanlegur hluti af bústjórninni
eins og t.d. lambadómar eða
áburðaráætlun. Hún segir
bóndanum hvar sóknarfærin liggja
í rekstrinum á hverjum tíma og
hjálpar bóndanum við að taka
réttar ákvarðanir í sinni daglegri
vinnu.
Nú með hækkandi sól er alveg
óhætt að leggja hrútaskrána aðeins
til hliðar og gefa rekstraráætluninni
aðeins pláss á náttborðinu hjá sér.
Hugleiðingar um bætta
afkomu sauðfjárbúa
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Fjöldi áa 500 500 500 500
Fjöldi gemlinga 100 100 100 100
Afurðir, kg eftir á 28 28 28 28
Afurðir, kg eftir gemling 11,4 11,4 11,4 11,4
Beingreiðslur 0 2.007.600 4.015.200 5.688.200
Virði kjöts eftir ærnar 11.200.000 11.200.000 11.200.000 11.200.000
Virði kjöts eftir gemlinga 912.000 912.000 912.000 912.000
Tekjur af kjöti og beingreiðslum 12.112.000 14.119.600 16.127.200 17.800.200
Breytilegur kostnaður 6.600.000 6.600.000 6.600.000 6.600.000
Framlegð eftir kind 9.187 12.533 15.879 18.667
Framlegðarstig 46% 53% 59% 63%
Þessari kind, sem var að gefa lambinu sínu næringu úti á brún Skoruvíkurbjargs á Langanesi síðastliðið sumar, virtist vera slétt sama hvort rekstrargrundvöllur í búrekstrinum hjá eigandanum
væri í góðu lagi eða ekki − enda ekki hennar mál. Mynd / HKr.
Kristján Óttar
Eymundsson
Ráðunautur hjá RML
koe@rml.is