Þjóðmál - 01.12.2005, Side 96

94 Þjóðmál Vetur 2005
þar.sem.hann.væri.búinn.að.velta.upp.millj-
ón.fleiri.spurningum.en.hann.hefði.tíma.til.
að.leita.svara.við ..Hins.vegar.tók.hann.vel.
í. að. setja. saman.bók. í. samstarfi. við.Dub-
ner.og.er.Freakonomics.afrakstur.þess.sam-
starfs ..Þeir.félagar.ákváðu.að.skrifa.bók.sem.
hefði.engan.einn.rauðan.þráð.heldur.marg-
ar. fríkaðar. spurningar. (freakish curiosities).
og.svara.þeim.með.þeim.tækjum.sem.hag-
fræðin.(economics).hefði.upp.á.að.bjóða.og.
þannig.varð.nafn.bókarinnar.til ..
Freakonomics. er. skrifuð. út. frá. lífssýn. sem.
byggist.á.nokkrum.grundvallarhugmyndum:
1 .. Hvatar. (incentives). eru. hornsteinar.
nútíma.lífs ..„Að.skilja.hvata.eða.svæla.þá.út.
er.lykillinn.að.lausn.næstum.því.hvaða.gátu.
sem.er,“­.segir.Levitt .
2 ..Viðteknar.skoðanir.eru.yfirleitt.rangar ..
„Glæpir.héldu. ekki. áfram.að. aukast. á.10 ..
áratugnum,.peningar.einir.og.sér.vinna.ekki.
kosningar,.og.–.ótrúlegt.en.satt.–.það.hefur.
aldrei.verið.sýnt.fram.á.að.það.geri.nokkurn.
skapaðan.hlut.fyrir.heilsuna.að.drekka.átta.
glös.af.vatni.á.dag ..Viðteknar.skoðanir.eru.
oft.byggðar.á.lélegum.grunni.og.þó.það.sé.
fjandanum.erfiðara.að.sjá.í.gegnum.þær.þá.
er.það.samt.hægt!“­
3 .. Atvik. sem. hafa. alvarlegar. afleiðingar.
eiga.sér.oft.fjarlægar,.jafnvel.óljósar.orsakir ..
„Svarið. við. gátu. er. ekki. alltaf. beint. fyrir.
framan.nefið.á.þér ..Norma.McCovey.hafði.
miklu.meiri.áhrif.á.glæpi.en.samanlögð.áhrif.
takmörkunar. á. byssueign,. sterkrar. stöðu.
efnahagslífsins.og.nýrra.löggæsluhátta .“­
4 ..„Sérfræðingar“­.–.allt.frá.afbrotafræðing-
um.til.fasteignasala.–.nota.þekkingu.til.að.
þjóna. eigin. hagsmunum .. „Samt. sem. áður.
er.hægt.að.fella.þá.á.eigin.bragði.og.á.tím-
um. Internetsins. minnka. þekkingarlegir.
yfirburðir.þeirra.með.degi.hverjum .“­
..Norma.McCovey.er.raunverulegt.nafn.konunnar.sem.
kölluð.var.Roe.í.málinu.Roe.gegn.Wade.en.niðurstaða.
þess.fyrir.Hæstarétti.Bandaríkjanna.árið.1973.leiddi.til.
lögleiðingar.fóstureyðinga .
5 ..Að.vita.hvað.og.hvernig.á.að.mæla.gerir.
flókinn.heim.ekki.eins.flókinn ..„Ef.maður.
lærir. að. skoða. upplýsingar. á. réttan. hátt.
getur.maður.útskýrt.vandamál.sem.annars.
hefðu.verið.talin.óútskýranleg ..Það.er.ekk-
ert.eins.áhrifaríkt.og.tölur.til.að.útrýma.rugl-
ingi.og.mótsögnum .“­
Levitt.hlaut.hefðbundna.hagfræðimenn-
tun.við.bestu.háskóla.Bandaríkjanna ..Hann.
lauk.grunngráðu.sinni.frá.Harvard.og.dokt-
orsgráðu.frá.MIT.og.hlaut.á.námsferli.sín-
um.fjölda.verðlauna ..Hann.nálgast.fræði.sín.
samt.sem.áður.á.mjög.óhefðbundinn.hátt,.
drifinn.áfram.af.forvitni,.og.miklu.fremur.
eins. og. réttarmeinafræðingur. eða. eins. og.
hann.væri.að.gera.heimildamynd.fremur.en.
akademískur. fræðimaður .. Og. viðfangsefn-
in. spanna. allt. frá. íþróttum. til. glæpa. og.
poppmenningar .. Hann. hefur. lítinn. áhuga.
á. peningalegum. viðfangsefnum. sem. yfir-
leitt.koma.upp.í.hugann.þegar.hagfræði.er.
nefnd.og.þykist.raunar.hafa.lítið.vit.á.skött-
um,. hlutabréfamörkuðum. eða. verðbólgu ..
„Ég.meina,.það.væri.algjört.plat.ef.ég.þætt-
ist. vita. nokkuð. um. þá. hluti,“­. segir. hann ..
Hann.hefur.mestan.áhuga.á.viðfangsefnum.
daglegs. lífs,.hann.finnur. leiðir. til.að.mæla.
það. sem. aðrir. hagfræðingar. hafa. dæmt.
ómælanlegt.og.hann.hefur.sérstakan.áhuga.
á.svindli,.spillingu.og.glæpum ..
Fyrst.eiturlyfjasalar.græða.svona.mikið,.af.
hverju.búa.þeir.heima.hjá.foreldrum.sínum?.
Hvort.er.hættulegra,.byssur.eða.sundlaug-
ar?.Hvað.olli.því. raunverulega.að.glæpum.
fækkaði.á.síðasta.áratug.í.Bandaríkjunum?.
Af.hverju.græddu.bara.fyrstu.krakksalarnir?.
Af. hverju. skíra. svartir. foreldrar. börn. sín.
nöfnum.sem.geta.skaðað.framavonir.þeirra?.
Er. sumo-glíma. spillt. íþrótt?. Hvernig. eru.
fullkomnir. foreldrar?. Hverjir. svindla. og.
hvernig.er.hægt.að.ná.þeim?.Af.hverju.þéna.
gleðikonur. meira. en. arkitektar?. Hver. eru.
„svörtustu“­.nöfnin.og.hver.„hvítust“­?.Ætti.
maður.að.skipta.ef.maður.heitir.hræðilegu.