Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2014, Blaðsíða 11

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 90. árg. 2014 7
hjúkrunarfólk hefur aflað með því að
vera allt um kring og í stöðugri nánd
við viðkomandi einstakling. Hjúkrunarfólk
stendur einnig iðulega að ýmiss konar
íhlutun en öll íhlutun, sérstaklega
hjúkrunarfólks, ræðst af því hvernig best
sé að komast nær viðkomandi einstaklingi
og haga umgengni við hann og þá hefur
hjúkrunarfólkið reynt og fundið út hvernig
best sé að hátta framkomu og allri
umgengni við viðkomandi – hver sem
lætur til sín taka með íhlutun.
Ögrandi verkefni í hjúkrun
Hugsanlega er viðleitni til að skilja
manneskjuna eitt það verkefni sem felur
í sér mesta ögrun í hjúkrun. Skilningur
á manneskjunni liggur oft ekki beint við
og rithöfundar virðast oft og tíðum átta
sig betur á því en fagfólkið sjálft innan
heilbrigðisgeirans. Rithöfundurinn Auður
Ava Ólafsdóttir, sem skrifaði þá þekktu
bók „Afleggjarann“, benti á að „það væri
mjög flókið að vera manneskja“ í viðtali
við Fréttablaðið 7. desember 2012. Jón
Kalman Stefánsson rithöfundur talar
um hve skilningur á manneskjunni sé
langsóttur í bók sinni „Hjarta mannsins“
þegar hann segir frá þankagangi
sögupersónunnar Péturs:
... hristi höfuðið lítilsháttar, kannski til
að losna við helluna sem skvaldrið inni
olli honum, mest útlent skvaldur, alveg
óskiljanlegt, en hvenær er annars hægt
að skilja aðra manneskju, jafnvel þó hún
tali sama tungumál og maður sjálfur?
Það er hægt að skilja fiskinn þegar
maður dregur hann upp úr djúpunum,
það er hægt að skilja kindina, bæði inni
í húsi og úti í móanum, það er meira að
segja hægt að skilja sjóinn, en hver skilur
manneskjuna þegar hún er eins og fiskur
eina stundina, fiðrildi þá næstu? (Jón
Kalman Stefánsson, 2011, bls. 229.)
Að komast nær einstaklingum og
öll umgengni í hjúkrun
Það að komast nær einstaklingum eða öll
umgengni við hverja einustu manneskju
í hjúkrun tekur mið af því hvernig
hjúkrunarfólk skilur hana og veltir fyrir
sér hvort þessi eða hinn sé sjálfum sér
samkvæmur þennan daginn og hvernig
hjúkrunarfólkið leggur út af því hvaða
mann hver manneskja hefur að geyma
– enda viðtekið þegar hjúkrunarfólk talar
saman að segja „hann er (ekki) sjálfum
sér líkur í dag“ eða „hún er (ekki) eins
og hún á að sér að vera“. Tal sem þetta
um einstaklinginn vísar til skilnings á
manneskjunni og er tvinnuð saman í allri
umræðu hjúkrunarfólks og í raun allri
umgengni við hvern og einn einstakling
og samofið siðfræðilegum þankagangi í
hjúkrun. Slík tilvísun sýnir einnig mikilvægi
þess „að þekkja sjúklinginn“ en umræða
um þá hlið hjúkrunar hefur löngum litað
alla þekkingu um hjúkrun eins og fram
kemur í skrifum Kelley o.fl. (2013). Í
viðtali við Tyrfing Tyrfingsson, sem birtist
nýverið í Fréttablaðinu um leikrit hans
„Bláskjá“, segir rithöfundurinn að hann
hafi á stundum orðið stjörnustjarfur
(starstruck) þegar hann fylgdist með
hjúkrunarfræðingi í samskiptum við
sjúkling. Hugsanlega hafa slík samskipti
mótast af skilningi á manneskjunni eða
því sem kallast „að þekkja sjúklinginn“.
Skilningur á manneskjunni eða „að
þekkja sjúklinginn“
Spurning er hvort skilningur á mann­
eskjunni eða þekking á sjúklingnum
séu ekki af sama meiði og vitneskja
hjúkrunarfólks um sjálf einstaklingsins,
enda er sjálfræði og sjálfstæði einstakl­
ingsins þungamiðja í allri vinnu við hjúkrun.
Ef til vill er vitneskja hjúkrunarfólks um
sjálf einstaklingsins fyrst og fremst orðin
til fyrir viðleitni þess til að skilja hvern
og einn við mismunandi aðstæður í
þeirri miklu nánd við einstaklinginn sem
skapast við að rétta honum hjálparhönd,
sérstaklega þegar leitast þarf við að fá að
rétta viðkomandi hjálparhönd.
Umræða um sjálfið hefur þó löngum
verið meiri á heimspekilegum nótum
en hjúkrunarfræðilegum. Danski
heimspekingurinn Kierkegaard fjallaði
á sinni tíð mikið um sjálfið og áhrif
tengsla og líkamlegra nauðsynja á sjálfið
(sjá mynd 1). Líkamlegar nauðsynjar
eru: Inntaka (svo sem loft, vökvi og
næring), útskilnaður (svo sem sviti, þvag
og hægðir), virkni og hvíld (svo sem
hreyfing, félagsleg samskipti, slökun og
svefn) og persónulegt hreinlæti (svo sem
þvottur og snyrting). Skrif Kierkegaard
um sjálfið komu ekki síst fram í bók
hans „Sygdommen til Døden“ (í enskri
þýðingu í Kierkegaard, 1989) og síðan
hefur annar heimspekingur og landi
Kierkegaards, Dan Zahavi, haldið áfram
umræðunni um sjálfið – án þess þó
að vísa til Kierkegaard. Zahavi (2005)
leggur áherslu á að umræðan um sjálfið
eigi sér margar hliðar og sé langt í frá
einróma eins og fram kemur í bók hans
„Subjectivity and selfhood: Investigating
the first­person perspective“:
... það væru ýkjur að lýsa því yfir að
tilvísanir til sjálfsins séu einróma og að
segja að fólk sé yfirleitt sammála um
hvað það þýði að vera sjálf. Þegar litið er
á samtímaumræðu kemur þvert á móti
í ljós að hún er yfirfull af mismunandi
skilgreiningum á sjálfinu sem hver um
sig telur sína skilgreiningu taka öðrum
fram (bls.103).
Seinna í þessari sömu bók tekur Zahavi
fram að önnur mynd af sjálfinu hafi birst í
mismunandi fræðigreinum:
Frásagnarhugmyndin um sjálfið
hefur ekki aðeins fengið hljómgrunn
í mismunandi heimspekilegri hefð
(Ricoeur, MacIntyre, Denett) heldur
einnig í ýmsum raungreinum, eins
og þroska sálfræði, tauga vísindum og
geðsjúk dómafræði (sjá Gallager, 2000a).
Sama á við um fyrirbærafræðilegu
hugmyndina um reynslu kjarna sjálfsins
(bls.132).
Höfundur þessarar greinar hefur mjög
haldið á lofti frásagnarhugmyndum um
sjálfið sem Kaufman (1986) setti fram
í nafntogaðri bók sinni „The ageless
self: Sources of meaning in late life“
enda afar algengt að hjúkrunarfólk á
öldrunardeildum vísi til frásagnarsjálfs
fullorðins fólks. Það vísar til tals þess
um persónulega reynslu sína, uppruna
sinn, nám og starf, búsetu, afkomu og
fjölskylduvensl og síðast en ekki síst
gildi (eða það sem skiptir viðkomandi
máli í lífinu). Eins ræðir hjúkrunarfólk ekki
síður um reynslu fólks af mismunandi
aðstæðum, til dæmis hvernig það ber
sig að og fer að mismunandi hlutum eða
fæst við daglegan gang.
Þessi þekking á sjálfi einstaklingsins
endurspeglast í vinnu hjúkrunarfólks