Þjóðmál - 01.03.2011, Síða 57

Þjóðmál VOR 2011 55
gefið út yfirlýsingar þess efnis . Þessi ætlaða
ríkis ábyrgð lækkar fjármagnskostnað bank­
ans verulega, því hver vill ekki lána fyrirtæki
sem ekki getur farið á hausinn? Í þessu
tilfelli, eins og þegar um innstæðutryggingar
með ríkisábyrgð er að ræða, er því ríkið
að niðurgreiða fjármagnskostnað fjár­
málafyrirtækja . Þar af leiðandi getur bankinn
vaxið og stækkað umfram það sem annars
hefði verið mögulegt . Markaðsaðilar hafa
reynst sannspáir því ríkisvaldið í flestum
þróuðum ríkjum heims hefur ítrekað bjargað
bönkum sem eru við það að fara á hliðina .
Í krafti innstæðutryggingar með ábyrgð ríkisins og ætlaðrar ríkisábyrgðar urðu
fjár málastofnanir mjög stórar, svo stórar að
þær urðu að lokum „of stórar til að falla“ .
Al mennt var gert ráð fyrir að ríkið og /
eða seðlabanki kæmi bönkum til bjargar
ef gjaldþrot blasti við . Þetta varð raunin í
nánast öllum fjármálakreppum síðari hluta
20 . aldar og einnig í þeirri síðustu sem hófst
árið 2007, með örfáum undantekningum
(t .d . Lehman Brothers og WaMu) . Það
kom öllum markaðsaðilum verulega í opna
skjöldu að Lehman Brothers hafi verið leyft
að verða gjaldþrota . Á einni nóttu breyttust
for sendur vaxta á millibankalánum því það
varð skyndilega ekki óhugsandi að stórri
fjár mála stofnun yrði leyft að fara á hliðina .
Í kjölfarið jukust vextir millibankalána svo
mikið að lánastarfsemi stöðvaðist . Þessu
linnti ekki fyrr en markaðsaðilar gerðu sér
grein fyrir að ekki var um stefnubreytingu
banda rískra stjórnvalda að ræða, heldur hefði
fall Lehman Brothers verið undantekning .
Nokkr um vikum síðar varð markaðsaðilum
gerð grein fyrir því að ríkið myndi ekki láta
slíkt endurtaka sig og í framhaldinu var engri
stórri fjármálastofnun leyft að fara á hausinn .
Nú er svo komið að sumar stærstu fjár­
málastofnanirnar í Bandaríkjunum eru enn
stærri en þær voru fyrir kreppuna sem hófst
árið 2007, og því eru enn minni líkur á því
en áður að stór bandarískur banki fari á
hausinn án þess að ríkið eða seðlabankinn
komi til bjargar .
Þessi ruglingur með ábyrgð og áhættu hefur
margar aukaverkanir . Bankar skila miklum
hagnaði í krafti þessarar ríkisábyrgðar, þar
sem þeir fá fjármagnskostnað niðurgreiddan
af ríkinu . Þeir hafa því bolmagn til að greiða
hæstu launin og því sækist færasta fólkið, fólk
sem annars yrði t .d . læknar, vísindamenn eða
fræðimenn, eftir því að starfa á þessu sviði .
Einkafyrirtæki, sem ekki nýtur ríkisábyrgðar,
getur einfaldlega ekki keppt um starfsfólk við
banka sem hefur beina eða ætlaða ríkisábyrgð .
Þetta bitnar á tækniþróun og uppfinningum;
ný lyf, lækningatól, umhverfisvæn tækni, o .s .
frv . eru ekki fundin upp, vegna þess að fólkið,
sem annars hefði unnið við rannsóknir sem
þessu tengjast, vinnur frekar í bönkum, enda
eru launin þar fyrir hæfasta fólkið jafnan hærri
en annars staðar, allt í krafti ríkisábyrgðar á
starfsemi bankanna .
Þetta tengist einnig umræðunni um of há­
ar bónusgreiðslur fjármálafyrirtækja . Ekkert
er athugavert við bónusgreiðslur í sjálfu sér .
Það er aðeins þegar bónusar eru greiddir
vegna hagnaðar sem myndast fyrir tilstuðlan
ríkisábyrgðar að þeir orka tvímælis . Ekki
skal gera lítið úr mikilvægi þess að hæft fólk
starfi í fjármálageiranum, en hann verður að
keppa við aðra um hæfa starfsmenn á jafn­
réttisgrundvelli .
Bein og ætluð ríkisábyrgð veldur freistni­vanda því skynsamlega reknir bankar
tapa í samkeppni við áhættusama banka, þar
sem lánardrottnar lána hvorum sem er því
þeir vita að ríkið mun ávallt tryggja að þeir
fái fé sitt til baka . Þeir bankar sem ekki eru
of stórir til að falla heltast úr lestinni . Það
hlýtur því að vera markmið hvers bankastjóra
að bankinn verði svo stór að hann teljist of
stór til að falla, og njóti því ríkisábyrgðar .
Fyrirkomulagið hvetur því til óskynsamlegr­
ar hegðunar, og beinlínis verðlaunar hana .