Þjóðmál - 01.03.2011, Síða 85

Þjóðmál VOR 2011 83
Bókadómar
_____________
Verk sem markar
þáttaskil
Þór Whitehead: Sovét-Ísland óskalandið. Að-
drag andi byltingar sem aldrei varð 1921–1946,
Bóka félagið Ugla, Reykjavík 2010, 480 bls .
Eftir Styrmi Gunnarsson
Það er búið að gera pólitík aldamótaár­anna fyrir hundrað árum býsna góð
skil í ævisögum þeirra, sem helzt komu við
sögu og öðrum sögubókum . Við höfum því
nokkuð góða yfirsýn yfir sjálfstæðisbar áttu
þjóðar innar á síðustu áratugum 19 . aldar og
fram yfir heimastjórn . Bæði um þau mál efni,
sem tekizt var á um, og helztu sögu hetjur .
Öðru máli gegnir um tímabil fullveldis­
ins frá 1918 og fram að lýðveldisstofnun
1944 . Sú saga hefur ekki verið sögð nema
að hluta til . Sennilega á eftir að gera ítar­
legri grein fyrir aðdragandanum að samn­
ing un um við Dani um fullveldið 1 . des­
ember 1918 og þjóðarsögunni næstu 20
ár á eftir . Að vísu hafa komið út ævisögur
Jóns Þorlákssonar og Jónasar Jónssonar frá
Hriflu og í ævisögu Ólafs Thors er auðvitað
fjallað um þennan tíma en engu að síður er
myndin af Íslandi þessara ára óskýr . Þessi
ár eru eins konar týnt tímabil í nútímasögu
Íslands . Í ljósi valdatíma Samfylkingar og
Vinstri grænna nú er tímabil ríkisstjórnar
Fram sóknarflokks og Alþýðuflokks 1934–
1938 t .d . mjög áhugavert . Og þá ekki síður
saga Héðins Valdimarssonar, sem liggur
óbættur hjá garði . Kannski er ástæðan fyrir
áhugaleysi sagnfræðinga á þessu tímabili sú,
að viðfangsefnin hafi ekki verið nógu spenn­
andi . Fátækt, atvinnuleysi, kreppa . Þó eru
Skuldaskil Jónasar Jónssonar við sósíal ism ann
eftir Héðin spennandi lesning, sem veitir
djúpa innsýn í þjóðfélagsátök þessa tíma .
Ísland nútímans varð til á þessum árum .
Stærstu drættirnir í því íslenzka þjóð félagi,
sem við þekkjum nú eru dregnir á árunum
fyrir og eftir fullveldið . Helztu stjórn­
málahreyfingar, sem við þekkjum nú, verða
til, þótt þær hafi skipt um nöfn eins og
gengur og gerist . Atvinnulífið er að mótast .
Sum helztu fyrirtækjanna, sem sett hafa svip
á samfélagið síðustu áratugi voru stofnuð .
Verkalýðs hreyfingin nær að festa sig í sessi
sem þjóðfélagsafl og sam vinnu hreyfingin
blómstraði um skeið .
Þór Whitehead prófessor hefur með bók
sinni, Sovét Ísland óskalandið – Aðdragandi
byltingar sem aldrei varð, varpað alveg nýju
ljósi á sögu þessara ára . Ég fullyrði að sagan,
sem kennd hefur verið í skólum, a .m .k . sú
saga, sem kennd var á árunum 1950–1960,
gefi ekki rétta mynd af þjóðfélagsátökum
þessara ára . Í þeirri sögu, sem kennd hefur
verið, er of lítið gert úr því ofbeldi, sem hér
var beitt á fyrstu áratugum fullveldisins,
þegar innlent ríkisvald var að verða til . Og
of lítið gert úr þeirri hættu á vopnuðum