Þjóðmál - 01.12.2010, Síða 66

64 Þjóðmál VETUR 2010
úrræði til að leysa úr ágreiningsmálum .
Það getur lagt til þvingunaraðgerðir og
beitt þeim gagnvart ríkjum, og geta þær
bæði verið af efnahags- og viðskiptalegum
toga eða þá hernaðarlegum .1 Dæmi um
slík viðurlög er að finna gagnvart Írak í
kjölfar innrásar landsins í Kúveit 1991 .
Auk þess er umfangsmikilli friðargæslu
sinnt víða um heim á svæðum þar sem
spenna ríkir í samskiptum þjóða . Hvorki
S .þ . né Öryggisráðið hafa yfir herafla að
ráða og verður því að treysta á framlag
aðildarríkjanna í því efni . Eftir lok kalda
stríðsins má segja að aukin áhersla hafi
verið lögð á þróunarmál, umhverfismál og
mannréttindi á vettvangi Öryggisráðsins .
Í ljósi þessara áherslubreytinga hefur verið
litið svo á að smærri ríki gætu lagt sitt af
mörkum innan ráðsins .2 En flokkast slík
afstaða ekki undir óraunhæf markmið og
gerviástæður?
Frá árinu 1965 hafa fimmtán ríki átt
sæti í Öryggisráðinu, en fimm þeirra
eiga þar fastafulltúa, sem auk þess hafa
neitunarvald um ákvarðanir ráðsins . Þetta
eru stórveldin og sigurvegararnir úr seinni
heimsstyrjöldinni, Bandaríkin, Bretland,
Frakkland, Rússland (áður Sovétríkin)
og Kína . Auk þess kýs allsherjarþing S .þ .
fulltrúa tíu ríkja til setu í ráðinu í tvö ár í
senn eftir tilteknum reglum . Að því verður
vikið nánar síðar .
I . Nú get ég – ástæður, aðdragandi
og hugmynda fræðin að baki
Það er enginn vafi á því að sumir íslenskir stjórnmálamenn litu svo á,
1 Skýrsla Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur utan-
ríkisráðherra um utanríkis- og alþjóðamál . (Lögð
fyrir Alþingi á 135 .löggjafarþingi 2007-2008) . www .
utanrikisraduneyti .is/media/skyrslur/skyrslan .pdf
2 Skýrsla um framboð Íslands og kosningabaráttu til
sætis í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna 2009–2010,
Utanríkisráðuneytið, (2009), bls . 6 .
að lok Kaldastríðsins hafi markað þátta skil
í alþjóðlegri stöðu Íslands og breytt henni
í grundvallaratriðum . Að allar aðstæður,
bæði innri og ytri, hefðu ger breyst . Nú
væri svo komið „að íslensk hags munagæsla
í hnattvæddum heimi er orðin mun marg-
þættari en áður og að Íslend ingar geta mun
betur staðið vörð um eigin hags muni . Um
leið er ljóst að framsal hagsmuna gæslunnar
til annarra ríkja verður sífellt vandasamara
og óæskilegra . Ísland verður öðrum fremur
að vinna vel með öðrum ríkjum, einkum
þar sem um er að ræða mjög stór verkefni,
en vonir um að þau gangi erinda, sem
Íslendingar geta vel annast sjálfir samrýmast
hvorki hagsmunum, reisn né fullveldi . Þá
eru ónefndar siðferðilegar og pólitískar
skyldur Íslands sem þátttakanda í samfélagi
þjóðanna og mikilvægi þess að halda fram
þeim gildum sem Íslendingar hafa ávallt
sameinast um .“3
Með þessu hætti mat Geir H . Haarde,
þá forsætisráðherra, stöðu og hlutverk
Íslands í samfélagi þjóðanna . Íslendingum
bæri beinlínis skylda til þess að axla frekari
ábyrgð á alþjóðavettvangi, í stað þess að
vera upp á aðrar þjóðir komnir . Það hafi
verið í þessu samhengi sem ákvörðunin
hafi verið tekin 1998 að bjóða Ísland fram
til setu í Öryggisráðinu í fyrsta sinn . Og
forsætisráðherrann stígur skrefið til fulls
og segir: „Það var í þessu samhengi sem
ákveðið var árið 1998 að bjóða Ísland
fram til setu í öryggisráðinu í fyrsta sinn
frá árinu 1946 . Ákvörðunin lýsir nýrri sýn
á stöðu Íslands á alþjóðavettvangi og nýju
sjálfstrausti og virkni í utanríkismálum . Í
þessu felst skilgreining á Íslandi sem öflugu
smærra ríki en höfnun á þeirri sjálfsímynd
3 Staða Íslands í samfélagi þjóðanna 7 .9 .2007,
Ávarp Geirs H . Haarde forsætisráðherra í hátíðarsal
Háskóla Íslands föstudaginn 7 . september 2007 .
www .forsaetisras/radherduneyti .ira/raedurGHH/
nr/2709