Þjóðmál - 01.12.2010, Page 67

að Ísland sé vanmáttugt örríki . Þetta lýsir
ekki hégómlegu drambi heldur eðlilegu
endurmati og sífelldri viðleitni til að treysta
stöðu Íslands .“4
Þegar þessi orð forsætisráðherra féllu var
rétt rúmlega ár til kosninganna í Öryggis-
ráðið og ríkisstjórn hans fárra mánaða
gömul, með nýjan utanríkisráðherra innan-
borðs, sem óhætt er að segja að sé lengst til
vinstri í pólitísku litrófi af þeim sem gegnt
hafa því embætti frá upphafi . Nýjar áherslur
áttu eftir að koma í ljós í sókn Íslands til setu
í Öryggisráði S .þ . Augljóst var að hin nýja
ríkisstjórn Íslands ætlaði að láta til sín taka
á alþjóðavettvangi . Ætla mátti að ekki væri
það markmið í sjálfu sér að sækjast eftir sæti
í Öryggisráðinu, heldur beinlínis rökrétt
framhald af þeirri þróun að tryggja grund-
vallarutanríkishagsmuni Íslands með virkri
þátttöku í alþjóðasamstarfi og sérstaklega á
vettvangi S .þ .5 En hvar liggja rætur þessa
mikla sjálfstrausts litla Íslands? Hverfum
aftur til ársins 1998 .
Það ár leggur þáverandi utanríkisráð -
herra, Halldór Ásgrímsson, til í ríkisstjórn
að Ísland skyldi sækjast eftir sæti í Öryggis-
ráði S .þ . árin 2009–2010 og í kjölfarið
jafn framt leitað stuðnings annarra Norður-
landa um málið, þannig að framboð Íslands
væri í reynd sameiginlegt framboð allra
Norðurlandanna . Var þessi ráðagerð staðfest
á fundi utanríkisráðherra Norðurlandanna á
fundi í New York í september 19986 og hafði
það í för með sér að Finnar lögðu sambærileg
áform sín til hliðar og það með hundshaus .
Hér var heill áratugur til stefnu og að mörgu
að hyggja . Var til dæmis við því að búast að
smáríkið Ísland hefði bolmagn til að sinna
4 Sama heimild .
5 Skýrsla Halldórs Ásgrímssonar utanríkisráðherra
um utanríkis- og alþjóðamál (Lögð fyrir Alþingi á
130 . löggjafarþingi 2003–2004) .
6 Skýrsla um framboð Íslands og kosningabaráttu til
sætis í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna 2009–2010,
Utanríkisráðuneytið, (2009), bls . 4 .
jafnmikilvægu starfi á alþjóðavettvangi,
þegar litið er til fámennrar utanríkisþjónustu
og almennt lítils stjórnsýslukerfis? Eða
markaði þessi ákvörðun þáttaskil í
íslenskum utanríkismálum og þátttöku í
alþjóðasamstarfi?
Allt frá stofnun lýðveldis á Íslandi og
lokum seinni heimsstyrjaldarinnar hefur
landið verið aðili að flestum alþjóða stofn-
unum svo sem S .þ ., Nató, Evrópu ráðinu,
Alþjóðabankanum og Alþjóða gjald-
eyrissjóðnum, þótt virk þátttaka í starfi
þeirra væri kannski ekki efst á dagskrá
stjórn valda . Mun auðvitað smæð landsins
og létt pyngja hafa ráðið mestu . Því var það
jafnan svo að efnahagslegur ábati var oftast í
fyrirrúmi virkrar þátttöku í alþjóðasamstarfi
hvort sem litið var til viðskipta eða
varnarmála . Því má segja að sú ákvörðun
að sækjast eftir sæti í Öryggisráðinu hafi
verið áhrifaríkt skref í þá átt að byggja
upp þekkingu, axla ábyrgð, hafa áhrif og
leika hlutverk í alþjóðakerfinu .7 Sú stund
var upprunnin að smáríkið Ísland taldi
sig hafa einhverju að miðla á stóra sviði
alþjóðamálanna og stærra varð sviðið vart
en á vettvangi Öryggisráðsins . Tími tvíhliða
utanríkissamskipta Íslands við önnur ríki
var að líða undir lok, þar sem hagsmunir
landsins voru skilgreindir þröngt og eina
hlutverk utanríkisþjónustunnar væri að
hámarka hagsmuni Íslands .8
En hvað olli þessum breyttu áherslum?
Þetta var langt ferli, því höfum í huga að
tíu ár líða frá ákvörðun, þar til kosningin
fer fram, leynilega, á Allsherjarþingi S .þ .
hinn 17 . október 2008 . Rétt er, að sú
hugmynd kviknaði í utanríkisráðherratíð
Geirs Hallgrímssonar (1983–1986) að
Ísland leitaði eftir sæti í Öryggisráðinu
7 Baldur Þórhallsson: „Hefur Ísland valið sér nýja
stærð í alþjóðakerfinu?” Rannsóknir í félagsvísindum
VII . Ritstj . Úlfar Hauksson, (2006), bls . 629 .
8 Sama heimild, bls . 637 .