Félagsbréf - 01.06.1961, Síða 25

FÉLAGSBRÉF
23
ranglega talið verk hans til bókmennta. Ef sú djúphygli og skarpskyggni,
sem Freud og verk hans fela í sér, hafa gætt okkur auknum skilningi á
því, hvernig bókmenntaleg listaverk verða til, þá er alls ekki þar með sagt,
að kenningar hans skapi fullgildan grundvöll fyrir nýju mati á listrænu
gildi ljóðs eða leikrits. Hvert sem upphaf þess er í hugskoti höfundarins,
þá er sérhvert listaverk, þegar allt kemur til alls, tæknileg smíði, sem
hann er sér fyllilega meðvitandi um, tilraun til þess að fella mannlega
reynslu í listrænt og fagurt form og þannig, að aðrir fái skilið hana. Og
frá þeim forsendum hljótum við að dæma það og túlka, að minnsta kosti
að nokkru leyti. Öfgar þeirra gagnrýnenda, sem byggja um of á kenn-
ingum Freuds, munu að lokum koma þeim sjálfum í !koll. Það hefur verið
allt of mikið gert úr þeim ástríðum og sálrænum átökum, sem kennd hafa
verið við þá Oedipus og Orestes, og sama máli gegnir um kynferðislega
útúrdúra og hvers konar afbrigðilega sálsýki. — Gagnrýnendur þessir hafa
þótzt finna táknmyndir um kynferðislegar ástríður í verkum þeirra höf-
unda, sem sjálfir að minnsta kosti hefðu orðið furðu lostnir af að sjá verk sín
skilgreind á þann hátt. Þekktur amerískur bókmenntagagnrýnandi síðari
ára hefur slegið því föstu, að kynvilla sé einn meginþráðurinn í mörgum
nítjándu aldar verkum amerískum, þar á meðal bókum slíkra „sakleys-
ingja“ sem þeirra James Fenimore Cooper og Mark Twain. Getur nokkur
ímyndað sér þá Natty Bumppo og Huckelberry Finn sem dæmi um kyn-
villinga? Annar gagnrýnandi hefur komizt að þeirri niðurstöðu, að skáld-
saga Henry James Sendilierrar (Ambassadors) væri dæmigert „skáldverk
um getuleysi til harnsgetnaðar (impotens).“ Hin hugvitsamlega athugun
Richard Chase á verkum Hermans Melvilles hefur leitt í ljós ýmsa smærri,
sjúklega eiginleika í persónuleika höfundarins að Moby-Dick. Nathaniel
Hawthorne á að hafa verið gagntekinn af sifjaspellum í verkum sínum.
Hin snjalla ritgerð Ernest Jones um Hamlet Shakespeares fjallar mikið
um sálræn og andleg umbrot hjá höfundinum, en ræðir lítið sem ekkert
þau vandamál stíls og forms, sem hann átti við að etja.
Á hinn bóginn eru ýmsar niðurstöður þeirra gagnrýnenda, sem
hallast að því að notfæra sér kenningar Freuds til skýringar á skáld-
Verkum, fullkomlega lögmætar, ef svo mætti segja. Skýringar Newtons
Árvins í þá átt, að ástríða Ahabs skipstjóra í sögunni um Moby-Dick sé
lýsing á tvíræðri feigðarför, þar sem hvíti hvalurinn Moby-Dick sé „ímynd
hins drottnunarfulla foreldris“, eru að sjálfsögðu náskyldar því tema, sem