Félagsbréf - 01.06.1961, Blaðsíða 32

30
FÉLAGSBRÉF
gagnrýni almennt. Hins vegar virðist sem nýgagnrýnin sé mjög að tapa
fylgi og áliti af ástæðum, sem að nokkru hefur verið getið hér: einstrengings-
legri afneitun hennar á sagnfræðilegri afstöðu; ofstækiskenndri og stund-
um rangsnúinni fastheldni við kenningar Freuds og mikilvægi þeirra fyrir
mat á listrænum verðmætum; túlkun, sem er of kænleg í eðli sínu og oft
á tíðum hefur jaðrað við fjarstæður eða skringileik; óvirðingu fyrir þeim
ljóðaskáldskap, sem ekki getur fallið undir fyrirfram ákveðnar kenning-
ar nýgagnrýninnar, eða hentar ekki sérstökum rannsóknaraðferðum henn-
ar; hrokafullt stærilæti yfir sínum eigin afreksverkum; og loks tilhneyg-
ingu nýgagnrýnenda til þess að grafa undan sjálfstæði hins almenna les-
anda. 1 Englandi hefur sú breyting, sem á hefur orðið í þessum efnum-
ekki vakið eins mikla athygli af þeirri ástæðu fyrst og fremst, að þar
náði þessi hreyfing e'kki eins mikilli fótfestu, varð ekki eins valdamikil-
En ef nýgagnrýnin er að víkja, hvað fáum við þá í staðinn? Það er
ávallt áhættusamt að segja fyrir um óorðna hluti, og hvað sem því líður
þá fæst maður ekki um nein róttæk umskipti eða byltingu í þessum efnum-
heldur jafna og framsækna þróun. Þeirri skoðun er að aukast fylgi, að
bezta gagnrýnin sé líklegast sú, sem leitast við að skýra frá því hvað
Ijóðið segir, hvaða áhrif það hefur haft á hann og hvernig hann heldur,
að til þeirra áhrifa hafi verið stofnað. Þegar gagnrýnandinn framkvæmir
þetta af tilfinningu, ástúð og auðmýkt, þá er tilgangi gagnrýninnar náð.
Sá gagnrýnandi, sem á að verða til fyrirmyndar, þarf að búa yfir miklu
persónulegu jafnvægi. Hann þarf að vera andlega vel vakandi og tilfinn-
inganæmur. Hann er áhugasamur áhorfandi fremur en rannsóknardómari.
Hann er enginn goðsagnamangari, táknaskýrandi eða gátuspekingur. Ekki
mun honum heldur vera það á móti skapi að ræða siðferðisleg málefni
og mat þeirra. — Þegar allt kemur til alls, þá eru þau einnig hluti af
daglegu lífi okkar. En hann má heldur ekki vera neinn viktoríanskur senti-
mentalisti, sem fjasar af tilfinningasemi um eitthvert ljóð eftir að hafa
dregið fram í dagsljósið nokkrar staðreyndir, sem eru sagnfræðilegar í
eðli sínu eða varða ævi skáldsins og eru misjafnlega mikilvæg fyrir gagn-
rýni á ljóði þess. Hann mun ekki snúast af öndverðri fyrirlitningu geg11
neinni einstakri aðferð, sem varðar gagnrýni skáldskapar, en notfærir
sér þær aðferðir og kenningar, sem honum finnast tilhlýðilegar á hver]-
um tíma, og eru kenningar og aðferðir nýgagnrýnenda þar ekki undanskildar-
ÞórSur Einarsson íslenzkaSi.