Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.01.2016, Blaðsíða 4

* Í hópelti er það oft hreinlega „venjulegur“ hópur fólks sem ferað haga sér eftir ákveðnu mynstri. Hildur Jakobína Gísladóttir ÞjóðmálJÚLÍA MARGRÉT ALEXANDERSDÓTTIR
julia@mbl.is
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31.1. 2016
Hópelti algengara en einelti
Hópelti er fremur nýtt hugtakyfir óæskilega hegðunstarfsmanna. Brynja Braga-
dóttir, doktor í vinnusálfræði, varð
bráðkvödd á síðasta ári en hún hafði
verið að skoða þetta fyrirbæri ásamt
starfssystur sinni, Hildi Jakobínu
Gísladóttur. Hildur hefur haldið
áfram rekstri Officium ráðgjafar, fyr-
irtækis þeirra sem veitir þjónustu á
sviði vinnusálfræði, stjórnunar og
samskipta en hópelti er það sem
Brynja og Hildur höfðu lagt áherslu á
síðustu misserin áður en Brynja lést.
„Hópelti er það sem er kallað
„mobbing“ á ensku og styðjumst við
að mestu við nýjustu fræðin frá
Bandaríkjunum. Lengi hefur einelti
og hópelti verið sett undir sama hatt
en það eru í raun aðrir þættir sem
liggja til grundvallar fyrir síðar-
nefndu tegundinni af hegðun fullorð-
ins fólks,“ segir Hildur Jakobína.
„Venjulegt“ fólk í hópelti
Til nánari útskýringar á fyrirbær-
unum er einelti í hópi fullorðinna á
vinnustað þegar einn einstaklingur
sýnir öðrum einstaklingi endurtekna
neikvæða framkomu og hegðun.
Hópelti er hins vegar þegar hópur
einstaklinga veitist að einum eða
fleiri einstaklingum.
„Þegar um einelti er að ræða get-
ur verið auðveldara að uppræta
vandann þar sem það er kannski ein
manneskja, sem sýnir þessa hegðun.
Í hópelti er það oft hreinlega
„venjulegur“ hópur fólks sem fer að
haga sér eftir ákveðnu mynstri og
tekur einn eða fleiri fyrir.“
Hildur segir hætt við að hópelti
geti myndast þar sem fyrirtækjum
er meðal annars illa stjórnað með
vanvirkri stjórnun, þar sem lélegt
upplýsingaflæði er innan fyrirtæk-
isins og starfslýsingar óljósar. Það
sama eigi við um fyrirtæki þar sem
ríkir pólitík eða að siðferðisgildi eru
með óásættanlegu móti.
„Við höfum verið að benda á að
líklega er hópelti algengara en ein-
elti. Það er óalgengara að þetta sé
maður á mann; einhver illgjarn einn
einstaklingur heldur en aðstæður
sem myndast vegna óheilbrigðra
stjórnunarhátta. Rannsóknir styðja
það.
Mörgum þykir það framandi þeg-
ar byrjað er að tala um þetta þar
sem flestir þekkja einelti eins og
það birtist hjá börnum og tengja við
það. Það er ekki hægt að nota alveg
sömu nálgun á það.“
Hildur segir að sökum vanþekk-
ingar hafi fyrirbærið hópelti ekki
verið tekið nógu mikið inn í reikn-
inginn þegar leitað er úrlausna á
einelti.
„Þetta hugtak er nýlegt og ekki
margir sem þekkja það á Íslandi.
Þess vegna skiptir fræðsla miklu
máli og má segja að fræðsla til ann-
arra fagstétta eins og lækna, félags-
ráðgjafa og sálfræðinga sé mikilvæg
þar sem það eru aðilar sem þolend-
ur hópeltis leita til vegna líkamlegra
og andlega einkenna sem tengjast
þessari tegund ofbeldis.
Það er líka mikilvægt að til dæm-
is þjónustuaðilar í sálfélagslegum
þáttum, svo sem frá Vinnueftirlitinu,
búi yfir djúpri þekkingu á þessum
þáttum. Vinnan í dag snýst of mikið
um að skoða klínísk einkenni meints
geranda fremur en að taka með í
reikninginn þá félags-, umhverfis-
og stjórnunarþætti sem geta haft
mikil áhrif á eineltishegðun innan
vinnustaða, hvort sem það er einelti
eða hópelti. Við erum þá að tala um
samspil einstaklings, einstaklinga og
umhverfis.
Það hefur jafnvel komið fyrir, og
við Brynja höfum fengið þó nokkra
til okkar í þannig aðstæðum, að fólk
lendi að ósekju í því að vera stimpl-
aðir gerendur í eineltismálum.
Heimur þessara aðila er í molum og
vanlíðan þeirra gífurleg. Jafnvel get-
ur fólk í þeim sporum sýnt einkenni
sem svipar til einkenna áfallastreit-
uröskunar.“
Hildur segir þá einstaklinga eiga
erfitt með að fá meðmæli og fá þá
jafnvel ekki aðra vinnu en í slíkum
tilfellum hafi vantað þekkingu til að
taka með í reikninginn þætti í
skipulagsheildinni og umhverfinu
sem voru að valda vandanum.
„Það felst mikil ábyrgð í því að
finna út hvort einelti eigi sér stað
eða ekki og mikilvægast er að okkar
mati að finna úrlausnir til að
tryggja að slíkt hendi ekki að nýju á
þeim vinnustað sem unnið er fyrir.
Hins vegar er auðvitað best og
reyndar komið í lög að gera áhættu-
mat svo að fyrirtæki lendi ekki í
þessum eyðileggjandi málum sem
geta svert ímynd vinnustaðarins og
eyðilagt liðsheildina.“
Forvarnir skipta öllu máli til að
koma í veg fyrir að hópelti geti
myndast og á hverjum vinnustað
eru þættir sem hægt er að „troða í
götin“ eins og Hildur orðar það.
„Það er mjög alvarlegt og mikill
ábyrgðarhluti að stimpla einhvern
sem geranda. Því er afar mikilvægt
að fræða um hópelti einmitt í ljósi
þessa.“
Afleiðingar hópeltis
alvarlegri en eineltis
En hversu algengt er einelti og hóp-
elti?
„Það hefur vantað mikið upp á
rannsóknir á einelti hér á Íslandi.
Nú er ein í gangi sem ég er spennt
að sjá niðurstöðurnar úr en að með-
altali hefur þetta verið að mælast
3-5%. Einelti og hópelti eru mjög al-
varleg vandamál og stundum eru
þau nær óleysanleg ef yfirmaðurinn
tekur ekki á málunum eða tekur
jafnvel þátt í þessari hegðun. Dæmi
eru um slíkt og þá er í raun eina
leiðin að yfirgefa vinnustaðinn áður
en þolandinn hlýtur skaða af. En ef
fyrirtæki vilja breyta þessu þarf
fyrst og fremst sterkar manneskjur
í stjórnunarstöður. Fyrirtækið þarf
að gefa skýrt til kynna að einelti líð-
ist ekki. Þá spila aðrir þættir inn í.
Til dæmis er algengara að einelti og
hópelti þrífist í umhverfi þar sem
áhersla er lögð á afköst, samkeppni
og árangur á kostnað samvinnu, ör-
yggis og vellíðunar.“
Auk þess sem fyrirtæki ættu að
vera með virka stefnu í eineltis og
aðgerðaráætlun breytir öllu að
áhersla sé lögð á opin og heiðarleg
samskipti, fólki sé hrósað, hvatt og
gefið tækifæri. Þá er umhyggja
lykilatriði.
Afleiðingar eineltis eru meðal
annars versnandi andleg og lík-
amleg heilsa, erfiðleikar í einkalífi,
félagsleg einangrun og verri fjár-
hagsleg staða. Rannsóknir í Banda-
ríkjunum hafa sýnt fram á að afleið-
ingar hópeltis séu jafnvel enn
alvarlegri. Þar veitist hópur að einni
manneskju sem fer að efast um
sjálfa sig.
„Fólk er til dæmis hrætt við að
líða fyrir það að láta vita af einelti
innan vinnustaðarins, er hrætt við
að missa vinnuna og vera ásakað um
að vera ekki nógu hart af sér. Það
er hins vegar afar mikilvægt að leit-
að sé aðstoðar áður en það er of
seint. Leita til yfirmanns ef hann er
umhyggjusamur, aðstoðar frá stétt-
arfélagi og sérfræðinga svo sem sál-
fræðinga og lækna. Rannsóknir
sýna líka að mannauðsdeildir séu
ekki bestar til þess að finna lausnir
á slíku ofbeldi þar sem þau eru hluti
af framkvæmdastjórn fyrirtækisins
og því ekki hlutlaus aðili. Og að lok-
um er mikilvægt að benda á að áður
en lagt er af stað og sótt er um
vinnu, er ekki vitlaust að grafast
fyrir um stjórnun fyrirtækisins og
veltu starfsmanna.“
Getty Images
ÁÐUR EN VINNUSÁLFRÆÐINGURINN BRYNJA BRAGADÓTTIR LÉST HÖFÐU HÚN OG SAMSTARFSKONA HENNAR, HILDUR JAKOBÍNA GÍSLADÓTTIR, LAGT MIKLA
ÁHERSLU Á SVOKALLAÐ HÓPELTI. NÝJUSTU RANNSÓKNIR VESTANHAFS GEFA TIL KYNNA AÐ AFLEIÐINGAR HÓPELTIS SÉU JAFNVEL ALVARLEGRI EN EINELTIS.
Brynja Bragadóttir og Hildur Jakobína Gísladóttir.
Brynja Bragadóttir, doktor í
vinnu- og heilsusálfræði, lést á
síðasta ári en hún var frum-
kvöðull á
sviði rann-
sókna og bar-
áttu gegn
vinnustaða-
einelti á Ís-
landi. Minn-
ingarsjóður
hefur verið
stofnaður í hennar nafni; Stofn-
un dr. Brynju Bragadóttur, sem
hefur það að markmiði að
vinna gegn vinnustaðaeinelti. Í
tilefni stofnunarinnar verður
efnt til tónleika með valin-
kunnum tónlistarmönnum í
Bústaðakirkju í dag, sunnudag-
inn 31. janúar. Tónleikarnir eru
frá kl. 12-16.
TÓNLEIKAR Í TILEFNI
MINNINGARSJÓÐS
Dr. Brynja
Bragadóttir