Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.01.2016, Qupperneq 38

38 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31.1. 2016
V
instristjórn Steingríms og Jóhönnu
hafði kæki og voru sumir skrítnari
en aðrir. Einn af kækjunum var
reglubundin tilkynning um að hún
ætlaði að láta „rannsaka“ söluferlið
á tveimur ríkisbönkum á sínum
tíma. Var jafnan látið að því liggja, með hálfkveðnum
vísum, að söluferlið hefði ráðið miklu um það, að bank-
arnir féllu haustið 2008. Kannski öllu. Aldrei var það
þó útskýrt svo að það yrði umræðuhæft. Dylgjustíllinn
einn var látinn duga. „Einkavinavæðingin“ varð tamt
orð í munni, þótt ekki tækist jafnvel að spyrða einka-
vinina saman.
Rannsóknarprestar
Í þessum leiða leik var skautað yfir margt. Til að
mynda það, að Ríkisendurskoðun hefði þegar látið
gera rækilega úttekt á bankasölunni, svo sem eðlilegt
var, þar sem um var að ræða álitlegan þátt í ríkis-
búskapnum og við þá sölu hafði þurft að þreifa sig
áfram án gagnlegra fordæma.
Þegar sett var samasemmerki á milli misheppn-
aðrar einkavæðingar og bankahruns var skautað á
fleygiferð fram hjá því, að fyrsti bankinn sem féll hafði
ekki tilheyrt „einkavinavæðingunni“. Tilveru þess
banka mátti að mestu rekja til aðgerða ríkisstjórnar
sem sat 1988-1991, með Jóhönnu og Steingrím bæði
innanborðs. Sú gjörð öll hefur sjálfsagt hvorki verið
meiri eða minni „einkavinavæðing“ en sú sem fram-
kvæmd var áratug síðar.
Orðið „einkavinavæðing“ er snjallyrði og notadrjúgt
í áróðri og ómerkingar komast upp með að slá um sig
með því, án þess að vera krafðir um rök fyrir nafngift-
inni.
Hótanir um rannsókn á einkavæðingu bankanna
voru settar fram á fárra mánaða fresti þau fjögur ár
sem þessi ríkisstjórn tórði, raunar völt mjög seinni
hlutann.
Afstaða Morgunblaðsins til þessa málatilbúnaðar
kom oft fram í ritstjórnargreinum. Hún var sú, að teldi
ríkisstjórnin að eitthvað gruggugt hefði verið að
einkavæðingunni sem slíkri, jafnvel svo mjög, að til
hennar mætti jafnvel rekja fall bankanna, þá bæri að
samþykkja tillögur um „rannsókn“ og hrinda þeim í
framkvæmd sem fyrst. Það er auðveldara að rannsaka
mál sé ekki langt liðið frá atburðum.
En þrátt fyrir þennan eindregna stuðning Morgun-
blaðsins (sem studdi vissulega ekki allt sem þessari
stjórn datt í hug) hélt hótunarhjalið eitt áfram og ekk-
ert varð úr neinu.
Hvað hefði sést?
Engin skýring hefur fengist á því, hvers vegna þetta
„forgangsmál“ dagaði uppi. En í þá eyðu má geta.
Þeir sérfræðingar, sem hljóta að hafa gluggað í mál
sem ríkisstjórn setti í forgang, hafa fljótt séð að nið-
urstaða rannsóknarinnar og dylgjurnar myndu ekki
falla vel saman.
Skýrslan hefði m.a. sýnt, að fengnir hefðu verið fær-
ustu sérfræðingar að málinu, jafnt innlendir sem er-
lendir. Ítrekaðar tilraunir til að fá kaupendur báru
framan af ekki árangur. Fyrir liggja pappírar frá
þessum alþjóðlegu ráðgjöfum um að erfitt væri að
vekja áhuga manna á kaupum því ríkisstjórnin hefði
óraunsæjar væntingar um verð.
Ekki hefði það passað vel við fullyrðingar um að
þáverandi ríkisstjórn hefði helst viljað gefa þessar
eignir.
Margvísleg viðhorf
Það vantaði ekki, að í aðdraganda einkavæðingar
banka höfðu margvísleg sjónarmið verið sett fram.
Svo sem það, að mikilvægt væri að erlendir bankar
kæmu að kaupunum og að hluti kaupverðs fengist í er-
lendri mynt og þar fram eftir götunum.
Þá voru þau sjónarmið bréfritara kunn að æskileg-
ast væri að bankarnir yrðu í dreifðri eignaraðild eftir
sölu þeirra. Eins og ýmsir láta nú kæmi það á óvart að
sjá í skýrslu, að þessi sjónarmið fengu dræmar und-
irtektir.
Rök þeirra, sem andvígir voru sölu í dreifðri eignar-
aðild, komu úr öllum stjórnmálaflokkum. Þeir voru
einnig til, sem lögðust ekki gegn hugmyndinni sem
slíkri. Afstaða þeirra litaðist af því, að þeir töldu að-
ferðina ekki raunhæfa. Auðveldlega mætti komast
framhjá slíkum kvöðum, með leppum eða öðrum und-
irmálum.
Skilgreiningar eftirlitsaðila síðar styrktu menn í
þessari trú. Til að mynda voru feðgar ekki taldir
tengdir aðilar varðandi annan bankann. Og fyrirtæki,
sem voru með einum eða öðrum hætti öll á hendi eins
og sama aðila, sem allir svo sem vissu, voru ekki talin
tengd í skilningi þeirra laga sem fara þyrfti eftir.
Engu breytti þótt sá sem héldi þar um alla þræði væri
líka ráðandi maður í bankanum, þótt það sæist ekki á
skipuriti.
Fróðlegur dómur um furðuhluti
Í þessu sambandi er fróðlegt að horfa til máls sem
Hæstiréttur afgreiddi í þessari viku. Málið fjallaði um
kaup á hlutafé í Williams Grand Prix Enginering Ltd.
og kostunarsamningi tengdum því fyrirtæki. Það
snýst um milljarða króna og Glitnir gekk í ábyrgð eins
og ekkert væri sjálfsagðara. Þetta var aðeins rúmlega
mánuði áður en bankinn fór í þrot, svo veruleikafirr-
ingin hefur verið á háu stigi.
En kannski hefur verið óbragð í munni bankastarfs-
manna, því að áskilið var, að í tryggingarskyni mundi
Jón Ásgeir Jóhannesson leggja fram hlutabréf í Stoð-
um að verðmæti 1.500.000.000 krónur. Tekið er þó
fram, að Jón sé að vísu ekki eigandi þessara bréfa og
því sé þetta eingöngu viljayfirlýsing!
Nú stendur þannig á, að bréfritari á ekki eitt einasta
hlutabréf, en hann gæti sjálfsagt heitið því að leggja
fram hlutabréf í stöndugu fyrirtæki, t.d. Icelandair,
svo sem 4.000.000.000 krónur, til að greiða fyrir per-
sónulegum bankaviðskiptum sínum. Auðvitað myndi
bréfritari taka fram að hann ætti engin slík bréf og
þess vegna væri þetta einvörðungu viljayfirlýsing.
Með öðrum orðum út í hött.
Allt er þetta eins og fréttir úr fáránleikaleikhúsi.
En var einhver skýring á því að banki hagaði sér
svona undarlega?
Hana má sennilega lesa út úr fyrrnefndu máli. Glitn-
ir hf. segir í málinu: „Hann telur Jón Ásgeir Jóhann-
esson hafa í reynd verið æðsta stjórnanda bankans,
þótt hann skorti þá stöðu formlega. FL Group hafi
verið ráðandi hluthafi í Glitni og að auki hafi Jón Ás-
geir ráðið Lárus Welding sem forstjóra bankans. Jón
Ásgeir og Glitnir banki hafi því verið nákomnir í skiln-
ingi 3. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. og
reglna Fjármálaeftirlitsins.“
Málatilbúnaður saksóknara og niðurstöður dóm-
stóla hafa sýnt fjölda dæma um stórámælisverða
framgöngu. Og þegar horft er til þess dæmis, sem
kom fram í Hæstarétti sl. fimmtudag, má betur skilja
að ýmsir geti haft efasemdir um að áform um dreifða
eignaraðild í bönkum myndu halda.
Það var svo furðulegur millikafli í eignarhaldi á ís-
lenskum bönkum þegar Steingrímur Sigfússon gaf er-
lendum kröfuhöfum tvo af stærstu íslensku bönkunum
án þess að nokkur umræða færi fram um þann gjörn-
ing í þjóðfélaginu. Þann þátt þyrfti að rannsaka því að
flest er enn á huldu um þá framkvæmd alla.
Gömlu dansarnir
eru fjörlegir, en
sum danssporin
hræða
Reykjavíkurbréf 29.01.16