Morgunblaðið - 03.06.2016, Qupperneq 50

50
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. JÚNÍ 2016
FORSETAKOSNINGAR 2016
Eyrún Magnúsdóttir
eyrun@mbl.is
S
ólin leikur við hvurn sinn fingur
þegar blaðamaður fer til fundar við
Andra Snæ Magnason á heimili
hans í Vogahverfinu í Reykjavík.
Andri tilkynnti um framboð sitt með veg-
legum hætti í Þjóðleikhúsinu í apríl síðast-
liðnum en okkar samtal er í heldur hvers-
dagslegra umhverfi, við borðstofuborðið.
Andri Snær hefur gefið það út að hjá honum
séu það land, þjóð og tunga sem séu sett á
oddinn. Undir þessa flokka fellur heilmargt
sem Andri Snær sér fyrir sér að forsetinn
geti haft áhrif á. Við byrjum á að ræða um
hlutverk forseta Íslands.
„Forseti Íslands á að hafa framtíðarsýn
og halda á lofti ákveðnum gildum. Þessi
gildi eiga að lýsa leiðina hvernig sem viðrar
og hvernig sem vindar leika í pólitík. For-
setinn á að styðja við samfélagið og hann á
að vera í góðum tengslum við fólkið í land-
inu. Forsetinn getur gegnt mikilvægu hlut-
verki með því að tengja ólíka hópa saman en
hann hlýtur alltaf að marka embættið með
sínum áherslum. Hann gegnir mikilvægu
hlutverki með því að setja mál á dagskrá,
hann getur haft áhrif í umhverfismálum, í
samskiptum við önnur lönd, í fræðalífi og
viðskiptalífi. Forsetinn getur haft mikil
áhrif með því einu að skapa vettvang fyrir
umræðu,“ segir Andri og nefnir sérstaklega
Arctic Circle, sem er árlegt þing um málefni
norðurslóða. „Ég myndi segja að Arctic
Circle sé mjög gott dæmi um vettvang sem
forseti býr til sem er utan við hið pólitíska
svið, en verður jafnvel stærri en nokkur
ráðherranefnd eða starfshópur getur orðið,“
segir hann.
Andri segir að við stöndum á tímamótum í
stórum málum sem varða framtíðina. Hann
hefur sett fram þrjár hugmyndir sem hann
sér fyrir sér að forseti geti tekið þátt í að
skapa vettvang í kringum: Hvernig við get-
um staðið vörð um ósnortin víðerni Íslands,
hvernig við gætum klárað stjórnarskrárferl-
ið og mikilvægi þess að vernda og rækta
tungumálið.
„Ég sé forsetaembættið fyrir mér sem
skapandi embætti, embættið er hreyfiafl
eins og Vigdís hreyfði við kvenréttindum og
verndun gróðurs. Það er því ekki hlutlaust
embætti en því er samt ekki ætlað að hygla
ákveðnum hópum. Það leitast við að finna
stærri mynd sem rúmar okkur öll.“
Læsi er brýnt málefni
Sem rithöfundur og fyrirlesari hefur
Andri Snær heimsótt tuttugu þúsund skóla-
börn á Íslandi auk þess að vera með nám-
skeið í fyrirtækjum og ferðast víða um lönd
til að kynna bækur sínar og hugsjónir.
Hann telur að embætti forseta Íslands eigi
að láta sig tungumál og læsi varða. „Sá bak-
grunnur sem ég vildi taka með mér eru
brýn málefni eins og læsi. Ef ekki er tekið á
ólæsi skólapilta á breiðum samfélagslegum
grunni þá lækkar menntastig þjóðarinnar.
Þetta eru brýnir þjóðarhagsmunir, að við-
halda tungumálinu og læsi.
Síðan megum við ekki gleyma þeim sem
flytja hingað. Ef íslensk börn ná ekki fullum
lesskilningi þá getum við rétt ímyndað okk-
ur hvernig börn standa að vígi sem eru með
annað móðurmál. Þetta eru málefni sem ég
vil lyfta.“
Íslensk börn erfa haf fremur en land
Hvernig telur hann að forsetinn geti
skapað vettvang í kringum mikilvæg mál?
„Forsetinn getur verið stuðningur við inn-
viði menntakerfisins, og hann getur skapað
nýjar tengingar.
Við getum tekið dæmi varðandi málefni
hafsins. Íslendingar veiða eitt prósent af öll-
um fiski í heiminum. Það er mikið hlutverk
sem við höfum. Þetta eru gríðarleg verð-
mæti sem við mokum á land.
Landhelgi Íslands er sjö sinnum stærri en
landið sjálft, þannig að börnin okkar eru í
rauninni að fara að erfa haf frekar en land.
En við tölum samt aldrei þannig,“ bendir
Andri á og vitnar í fræg orð úr ljóði eftir
Jón Magnússon sem fræðimaðurinn Lúðvík
Kristjánsson gerði ódauðleg með ritverki
sínu um íslenska sjávarhætti: „Föðurland
vort hálft er hafið. Þetta eru fleyg orð en í
raun er þetta ekki rétt. Þetta ætti eiginlega
að vera „sjöfalt föðurland vort er hafið“. En
af því að við hugsum ekki svona þá beinist
áhuginn og athyglin ekki nægilega mikið að
hafinu.
Ef við skoðum bara það sem er í djúp-
unum þá ætti íslenskt barn að vera með æði
fyrir fiskum. Og íslenskt barn ætti að láta
sig dreyma um að verða kafari, sjómaður
eða sjávarlíffræðingur,“ segir Andri og
nefnir fyrirtækið Kerecis á Ísafirði, sem
framleiðir lækningavörur úr fiskroði, sem
dæmi um þá grósku sem nú er í vinnslu
sjávarafurða.
„Þó að við veiðum eitt prósent af fiski í
heiminum þá höfum við sennilega bara nýtt
eitt prósent af verðmætunum sem leynast í
hafinu. Flest börnin okkar alast upp í út-
hverfunum og í litlum tengslum við sjóinn,
sjómennsku eða sjávarútvegsfyrirtæki.
Samt erfa þau þetta mikla haf,“ bendir
Andri á.
Andri Snær hefur lagt áherslu á að ræða
um umhverfismál allan sinn feril og verið
öflugur talsmaður á því sviði. Sú vá sem
steðjar að hafinu er honum hugleikin.
„Það eru fáar þjóðir í heiminum sem eiga
jafnmikið undir í umhverfismálum og við.
Það stefnir í að plast í höfunum verði álíka
fyrirferðamikið og fiskar. Ísland þarf að
hafa sterka rödd hvað þetta varðar útávið.
Forsetinn þarf líka að hafa sýn á það hvern-
ig við getum tengt þessi börn sem alast upp
í úthverfum við þennan veruleika að þau séu
að fara að erfa þetta mikla haf. Það er líka
brýnt fyrir sjávarþorpin að börnin okkar
viti að þar séu líka tækifæri. Barn sem elst
upp í úthverfi í Reykjavík gæti átt sér þann
draum að búa í sjávarþorpi úti á landi en
sér kannski ekki möguleikana á því.
Hinum hefðbundnu störfum fer fækkandi
en störfum eins og til dæmis í þessu fyr-
irtæki sem ég tók dæmi um á Ísafirði fer
fjölgandi. Hafið og atvinnumöguleikarnir í
kringum það eru nánast ónumið land í
skynjun okkar og áhugasviði. Þarna sé ég
fyrir mér vettvang þar sem forsetinn getur
tengt saman skólakerfið, útgerðina, sjáv-
arþorpin, sjómenn, kafara, sjávarlíffræð-
inga, háskólana og stofnanir úti í heimi.“
Núgildandi stjórnarskrá óskýr
um hlutverk forseta Íslands
Lýðræði ber óhjákvæmlega á góma þegar
rætt er um hlutverk forseta Íslands og
framtíð embættisins. Andri hefur talað fyrir
því að það ferli sem hófst með endurskoðun
stjórnarskrárinnar á stjórnlagaþingi verði
klárað. „Forsetinn er eini þjóðkjörni ein-
staklingurinn. Hann þarf að standa vörð um
lýðræðið og hafa áhuga á því. Við erum að
sjá mikla gerjun í öllum lýðræðishugmynd-
um, hvað varðar gegnsæi, hvað varðar beint
lýðræði og síðan er stjórnarskráin í gerjun
því að núgildandi stjórnarskrá er óskýr og
veik hvað varðar hlutverk forseta Íslands.
Valdsækinn og jafnvel einstaklingur með
einræðistilburði getur spilað mjög fast á
þessa stjórnarskrá. Þingið er ekki nógu
sterkt gagnvart forsetanum og fólkið er
ekki nógu sterkt gagnvart þinginu. Trekk í
trekk höfum við ekki fengið að kjósa um
mikilvæg mál,“ bendir Andri á og það liggur
beint við að spyrja hann út í afstöðu sína til
málskotsréttar forseta Íslands.
„Ég er ekki talsmaður þess að misbeita
neitunarvaldinu, því má aðeins beita ef mál-
ið er mikilvægt og undiraldan í samfélaginu
er þung. Ef Alþingi starfar í sátt við þjóðina
ætti það ekki að gerast oftar en hefur verið
á síðustu árum. En það er samt allt í lagi að
kjósa einu sinni á ári. Við megum alveg fara
að venja okkur við að kjósa meðfram sveit-
arstjórnarkosningum eða meðfram alþing-
iskosningum um mikilvægt mál. Það er hollt
fyrir lýðræðið.
Það eru til dæmis kenningar um það að af
því að við fengum ekki að kjósa um EES-
samninginn þá settum við okkur í raun ekki
inní málið og vissum ekki nógu vel hvað
gerðist. Kosningar um mikilvæg mál geta
þjónað þeim tilgangi að þjóðin viti frekar
um hvað er verið að taka ákvarðanir. Mér
finnst tvímælalaust að við hefðum átt að fá
að kjósa um Kárahnjúkavirkjun og líka um
inngöngu í ESB og um slit þeirra við-
ræðna.“
Forsetinn taki ekki afstöðu
til einstakra mála
En telur Andri að forsetinn eigi að taka
afstöðu til málefna?
„Forsetinn á ekki að taka afstöðu til
hvers einstaks vegar, einstakrar virkjunar
eða til einstakra frumvarpa. En hann á að
standa fyrir ákveðin gildi sem fólk á helst
að vita hver eru. Hann á að svara kalli gras-
rótar eins og í IceSave-málinu. Það er ekk-
ert metnaðarmál fyrir mig að fara inn í
þetta embætti til að blokkera einhvern veg
eða hafa áhrif á framkvæmdir.
Helst ætti auðvitað að formgera vald al-
mennings til að kalla eftir í þjóðaratkvæða-
greiðslu. En mér finnst að forsetinn ætti
ekki að gera það persónulega. Aftur á móti-
ætti neitunarvald að vera hjá forsetanum.
Því á að beita ef vald þingsins er notað í því
skyni að sneiða hjá vilja almennings í stað
þess að það sé notað í auðmýkt. En maður
gerir ekki ráð fyrir því að til þess þurfi því
að neitunarvaldið gerir það að verkum að
þingið vandar sig betur. Verði þetta vald
sem forseti hefur formgert nánar þá mun
það bæta lýðræðishefð hérna á Íslandi,
bæta vinnubrögð alþingis, minnka hættuna
á flokksræði og auka þar með traust á al-
þingi. Það eru gagnkvæmir hagsmunir að
forseti og alþingi vinni vel saman.“
Launamunur kynjanna áhyggjuefni
Líkt og aðrir frambjóðendur hefur Andri
Snær verið mikið á ferðinni undanfarnar
vikur og heimsótt fólk um land allt. Hann
segir reynsluna hafa verið ánægjulega. „Sá
sem býður sig fram hefur boðið þjóðinni að
heilsa sér. Fólk kinkar til mín kolli úti á
götu. Það er áhugavert og ég á skemmtilegt
spjall við fólk og kynnist hliðum á samfélag-
inu sem ég hefði annars ekki gert.“
Það eru fleiri úr fjölskyldunni en Mar-
grét eiginkona Andra sem taka þátt í bar-
áttunni með honum því sonur hans, Hlynur
Snær, 19 ára, hefur ásamt félögum sínum
gert myndbönd fyrir hönd framboðsins.
Andri segir að það samstarf hafi verið sér-
staklega gleðilegt og bindi þá feðgana sam-
an. „Ég hef talað mikið um launamun
kynjanna og bent á að það gangi ekki upp
að konur fengju mánuði minna í laun á ári
en karlar. Ég ræddi þetta málefni við son
minn og vini hans og daginn eftir útbjuggu
þeir myndband um launamun kynjanna.
Þannig að framtíðin er björt.“
Andri Snær Magnason
Forsetinn á að styðja við samfélagið
Morgunblaðið/RAX
Karfavogur
Karfavogur hefur
verið gatan mín síð-
ustu 8 ár. Hér í göt-
unni á ég góða vini
og nágranna. Hér
hefur verið gott að
ala upp börnin.
Fæðingardagur 14. júlí 1973.
Fjölskylduhagir Eiginkona Andra er
Margrét Sjöfn Torp. Þau eiga saman fjögur
börn á aldrinum 8 til 19 ára.
Menntun BA í íslensku frá Háskóla Íslands.
Starf Rithöfundur og alþjóðlegur fyrir-
lesari.