Orð og tunga - 01.06.2002, Blaðsíða 90

80
Orð og tunga
að gæta lengi áður en stoðhljóð fór að skjóta upp kollinum og kippti grundvellinum
undan henni. Niðurstaðan hefði sem sagt orðið tvímyndir:
‘fagrligr’ > *‘farligr’ > ‘falligr’
‘fagrligr’ > ‘fagurligr’.
I norsku var /g/ veikara fyrir, þ.e.a.s. önghljóðið, og elsti vitnisburður sem Seip
(1955:157) nefnir um brottfall þess er einmitt í klasanum /grð/ sem birtist í því að
no. ‘fegrð’ er skrifað ferð og fergð í Barlaams sögu handritinu Perg. fol. nr. 6 í Kon-
ungsbókhlöðu í Stokkhólmi, sem er frá síðari hluta 13. aldar. ONP hefurí sínu safni þrjú
dæmi alls um lo. ‘fagrligr’ og ao. ‘fagrliga’ úr þessu sama handriti, og í þessum dæmum
öllum er g á sínum stað, en jafnframt er þeim — og fleiri dæmum um stofninn ‘fagrlig’
— það sammerkt að skrifað er að heita má undantekningalaust (- )fagrlleg( -), (Barlaams
saga 1981:71.22,77.38, 81.28, 86.24,95.30 og 96.30 o.v.), en fagrleg- 167.2.
I mállýsingu sinni á Perg. fol. nr. 6 nefndi Rindal (1987:23-24) fjölmörg dæmi um
tvíritun samhljóða sem standa á eftir öðrum samhljóðum, og hann klykkti út með að
segja: „Det synest ikkje á vere nokon grunn til á rekne med at desse dobbelskrivningane
har fonologisk relevans.” Þetta gildir án efa um flest tilvikin, en e.t.v. ekki öll, og það
vekur sérstaka athygli að samkv. Rindal eru 23 dæmi um varlla í textanum en ekkert
um varla, og þegar textanum er flett kemur í ljós að það er dæmigert að orð með /rl/ séu
rituð með rll\ rl heyrir til undantekninga.20 Sem dæmi má nefna: karlle 8.2, giorlla 6.3
og víðar, arlla 93.22 o.v., orllofl.5, ærllog (= ‘prlpg’) 163.28 o.v., saurllivi 42.17 o.v.,
kyrlleik 44.4, openberlleg(-) 4.18 og víðar, vndarlleg(-) 5.32 og víðar (en vndarlegan
65.19) og tigurllega 27.7.21
Með ritun // í þessum tilvikum kynni skrifari að vera að láta í ljós að tvíritað / væri
frábrugðið að eðli venjulegu stuttu /1/ enda hefur svo verið og er enn í ýmsum norrænum
mállýskum.22
I þó nokkrumíslenskummiðaldahandritum,a.m.k. fráþvíá 14. öld, másjáritháttinn
rll fyrir /rl/. Þann rithátt mætti líta á sem vitnisburð um samfall /rl/ og /11/ en r væri þó
haldið vegna ritvenju (Stefán Karlsson 1967:32), og áþann veg virðist Seip (1955:173)
skýra sama rithátt í norskum handritum. Við hlið ótal rll-rithátta í fyrrnefndu Barlaams
sögu handriti, Perg. fol. nr. 6, koma þar fyrir ritmyndirnar valla 10.31, kiælleik 34.7
(en oftar kiærlleik(-)),fellegra 53.28 (en oftarferlleg(-), t.d. 115.15), og einnig valla og
horkall 128.31.
Það má því telja víst að í máli skrifarans hafi klasamir /rl/ og /11/ verið fallnir saman,
og hafi /g/ jafnframt verið fallið brott í klasanum /grl/ má líta svo á að framburðarritháttur
fagrlleg- hefði verið falleg-. Slík framburðarmynd kynni að hafa borist til íslands með
Norðmönnum eða Noregsförum. Nefna má að Elucidariushandritið AM 675 4to, sem
hefur að geyma elsta vitnisburðinn um 'falligr’, kynni að hafa verið skrifað í Björgvin
20Undantekning er þó klasinn /trl/ sem virðist jöfnum höndum vera skrifaður trl og trll, t.d. eitrleg 48.7
og vitrlega 53.38 en vitrllego 90.28.
21Ég þakki Birgit Nyborg fyrir að auðvelda mér leit að /rl/-orðum í Barlaams sygu 1981.
22Um norskar mállýskur sjá Christiansen 1946-48:154-61 og 169-77. — Um tvenns konar / fram eftir
öldum í íslensku sjá Jakob Benediktsson 1960.