Orð og tunga - 01.06.2013, Qupperneq 13

Jón Hilmar Jónsson: Að byggja undir íslensk-erlenda orðabók
3
er til þeirra vandað og á hverju einstök efnisatriði og upplýsingar eru
byggðar.
Þessar aðstæður fela í sér nýjar áskoranir fyrir þá sem standa að
gerð og útgáfu orðabóka og annars konar orðabókarefnis. Hinn prent-
aði búningur heldur að vísu enn velli auk þess sem margar prentaðar
orðabækur er jafnframt að finna í rafrænu formi. En netið verður æ
virkari upplýsingamiðill fyrir orðabókarefni, sem leitar þar síns forms
og framsetningar, án þess að vera bundið af forskriftum prentaðs texta.
Einkenni prentaðs orðabókartexta eru þó áfram greinileg enda má
gera ráð fyrir að það komi mörgum notendum vel. En jafnframt leitar
birtingin meiri sveigjanleika með fjölþættari aðgangi og tengingum
innan orðabókartextans og út fyrir hann.
2.1 Islenska í tvímála samhengi
Nýtt framtak og nýir áfangar í gerð tvímála íslenskra orðabóka mótast
af þessum aðstæðum þar sem fjárhagslegar forsendur prentaðra orða-
bóka veikjast jafnt og þétt og netmiðillinn sækir á. Þörfin fyrir nýjar
orðabækur markast þá öðrum þræði af því hversu brýnt þykir að búa
lýsingunni umgjörð á netinu hvort sem prentuð orðabók gagnvart
viðkomandi tungumáli er fyrir hendi eða ekki.
Tvímála orðabækur um íslensku eru að vonum sundurleitar enda
mótaðar af ólíkum aðstæðum á ólíkum tímum. Sumar þeirra eru
mjög komnar til ára sinna og hafa enn ekki verið leystar af hólmi en
að drjúgum hluta er þó um að ræða nýlegar orðabækur. Að því er
varðar tengslin við norræna málsvæðið markar veforðabókin islex,
sem tengir íslensku sem viðfangsmál við fimm norræn mál (dönsku,
norskt bókmál, nýnorsku, sænsku og færeysku) vissulega tímamót,
og gerð hennar opnar vonandi leiðir að sambærilegum samanburði
við önnur markmál í mynd tví- eða margmála orðabóka á vefnum.
Sem veforðabók getur hún líka betur en fyrri prentaðar orðabækur
haft gildi við ólík notkunartilefni og sameinað þarfir íslenskra og er-
lendra notenda.
Þær orðabækur gagnvart norrænum málum þar sem íslenska er í
hlutverki markmálsins eru harla ólíkar, og í þeim flokki er skýr þörf á
umbótum og endurnýjun sem m.a. felur í sér notendaaðgang á vefn-
um. Yngst er Dönsk-íslensk orðabók, að stofni til frá 1992 og aukin í
nýrri útgáfu 2004, en orðabækur gagnvart norsku og sænsku eru ívið
eldri (Svensk-isldndsk ordbok (1982), Norsk-islandsk ordbok (1987)).
Þegar litið er út fyrir norræna málsvæðið er staðan sem vænta