Orð og tunga - 01.06.2013, Blaðsíða 23

Jón Hilmar Jónsson: Að byggja undir íslensk-erlenda orðabók
13
ar samhengi merkingareinkenna orðsins við setningargerðina og
merkingarbær orðasambönd skera sig ekki úr hópi annarra sam-
banda orðsins sem sjálfstæðar einingar. Slík tilhögun er í alla staði
óheppileg en þó sérstaklega fyrir þá notendur sem leita leiðsagnar
um málbeitingu á íslensku.
5.3 Greiðari leið að dæmasöfnum
í veforðabók má gefa notkunardæmum mun meira svigrúm og um
leið skýrara og margþættara hlutverk en tök eru á í prentaðri orða-
bók. Þau þurfa t.d. ekki í öllum tilvikum að birtast á yfirborði orða-
bókartextans heldur verið framkallanleg ef notandinn kýs að skerpa
tiltekna umsögn og notkunareinkenni. Aðstæður leyfa einnig að
merkingarbær orðasambönd standi sjálfstætt og komi eftir atvikum
fram með sínum notkunardæmum. Þá verður sá kostur æ nærtækari
að leita dæma utan við orðabókartextann með því að svipast um í
flokkuðu safni textadæma viðkomandi orðs í mynd orðstöðulykils
eða markaðrar málheildar (e. tagged corpus). Notendum dönsku vef-
síðunnar dsl.dk/sprog (sem Det danske sprog- og litteraturselskab stendur
að) gefst t.d. aðgangur að stórri danskri málheild, KorpusDK, samhliða
aðgangi að stórum dönskum orðabókarverkum. Þangað geta notend-
ur orðabókanna sótt viðbótardæmi um einstök orð og virt nánar fyrir
sér stöðu orðanna í setningarlegu samhengi.
Að því er orðanotkun og notkunardæmi varðar má nú auðveldlega
leita fanga með beinni leit í tölvutækum textum, hvort sem það er gert
í tengslum við orðabókarnotkun eða óháð þeim aðstæðum. Stundum
á best við að leita fanga í ógreindu textasafni, t.d. hinu geysistóra
safni Tímarit.is sem tekur til íslenskra blaða og tímarita frá upphafi
til dagsins í dag. I öðrum tilvikum hentar betur að nýta sér greiningu
sem fram hefur farið á viðkomandi textum. Islenskur orðasjóður (2012)
er textasafn af því tagi, sótt í íslenskar vefsíður, þar sem setningarlegt
umhverfi orðanna hefur verið greint og notendur geta nýtt sér þá
greiningu, t.d. svipast um í hópi áberandi vinstri eða hægri nágranna
orðsins og ratað þaðan að beinum textadæmum. Islenskt textasafn
Stofnunar Arna Magnússonar í íslenskum fræðum hefur að geyma
fjölbreytta íslenska texta þar sem raða má textadæmum eftir orðmynd
leitarorðsins eða í stafrófsröð eftir undanfarandi eða eftirfarandi orði.
Mörkuð íslensk málheild sameinar svo safn íslenskra texta frá árabilinu
2000-2009 þar sem orðin hafa fengið rækilega málfræðilega greiningu
og leita má dæma um einstök orð og orðmyndir í tengslum við