Orð og tunga - 01.06.2013, Side 25

Jón Hilmcir Jónsson: Að byggja undir íslensk-erlenda orðabók
15
ingarskyld orð og veitt yfirsýn um sambönd og orðastæður á víðu
merkingarsviði.
6 íslenska sem markmál
Þau orðabókargögn og sú gagnagreining sem hér hefur verið lýst hef-
ur ekki einhliða gildi fyrir íslensku sem viðfangsmál í tvímála orða-
bókum. Raunar miðast hún ekki síður við einmála orðabókargerð þar
sem gerð er grein fyrir íslenskum orðaforða og íslenskri orðanotkun
á íslensku. Báðar orðabókartegundirnar hafa þörf fyrir greiðan að-
gang að umfangsmiklu gagnaefni sem þær síðan velja úr og skipa
á ólíkan hátt eftir því hvernig viðkomandi orðabókarverk er hugsað
og afmarkað. En íslensku er einnig lýst á sinn hátt þegar henni er
stillt upp gagnvart öðru viðfangsmáli í erlend-íslenskri orðabók.
Eins og fyrr var drepið á eru aðstæður gjörólíkar í tvímála orðabók af
því tagi, þar sem gagnaþörfin miðast ekki við sjálfstæða efnisskipan
heldur ræðst íslenska orðabókarefnið og meðferð þess af því hvernig
háttar til í efnisskipan og framsetningu viðfangsmáls orðabókarinnar.
Meginverkefnið er í því fólgið að velja viðeigandi íslensk jafnheiti við
þau flettiorð, merkingarbrigði og orðasambönd sem þar koma fram.
Akvarðanir í því efni þurfa að geta stuðst við viðeigandi gögn um
íslenskan orðaforða og orðanotkun og þar kemur greining af því tagi
sem hér hefur verið fjallað um m.a. að notum.
6.1 Yfirsýn um íslensk jafnheiti
íslenskt orðabókarefni í stöðu markmáls er að sjálfsögðu ósamfelldara
en þegar um er ræða sjálfstæða efnisskipan gagnvart tilteknu mark-
máli. í prentuðum orðabókartexta fæst engin heildstæð yfirsýn um
íslenska orðafarið, hvorki orðaforðann sem slíkan og einkenni hans
né stöðu einstakra jafnheita, að hvaða marki þau koma fram gagnvart
ólíkum orðum og samböndum viðfangsmálsins, hvar brugðið er á
það ráð að umorða tiltekna merkingu í stað þess að tilgreina jafnheiti
o.s.frv. Þegar orðabókartextinn er í stafrænu formi getur fengist skýr-
ari mynd en heildarmyndin skilar sér ekki nema með sérstakri gagna-
vinnslu þar sem íslensku jafnheitunum er raðað innbyrðis og þeim
stillt upp andspænis þeim einingum viðfangsmálsins sem þau eru
látin samsvara í orðabókartextanum.
Fullyrða má að sá íslenski orðaforði sem jafnheitin mynda og í ljós