Orð og tunga - 01.06.2013, Síða 28

18
Orð og tunga
7.1 Andspæni málanna í stafrænu umhverfi
I stafrænu umhverfi eru aðstæður til að láta hið merkingar- og hug-
takslega samhengi njóta sín betur og byggja upp lýsingu þar sem
málin eru að meira eða minna leyti í jafnvægi. Snertipunktar málanna
eru þá ekki jafngildin ein í formi orða heldur einnig og ekki síður
hugtakavensl af ólíku tagi sem veita orðum og orðafari aðgang óháð
því hvernig háttar til um bein jafnheiti. Slík lýsing getur að einhverju
leyti sýnt að einstök hugtakasvið búa að misríkulegum orðaforða í
ólíkum málum. Setningarleg og orðmyndunarleg sérstaða hvors máls
um sig getur einnig komið mun skýrar fram.
Hugtaksbundin tvímála orðabókarlýsing af þessu tagi helst í
hendur við þá merkingarflokkun og merkingargreiningu í hvoru
máli fyrir sig sem lögð hefur verið áhersla á hér að framan sem undir-
stöðu nýrrar tvímála orðabókar. Hún leysir ekki orðbundna lýsingu
af hólmi enda er notkunarskírskotunin að nokkru leyti ólík en með
henni má veita skýrari innsýn í orðafar og orðanotkun og styrkja mál-
beitingarhlutverk orðabókarinnar.
7.2 Tvímála samanburður í ólíkum myndum
Viðtæk og rækileg forgreining á íslenskum orðabókargögnum skap-
ar forsendur til að bera íslensku að öðrum tungumálum frá þessu
sjónarhorni. Slíkur samanburður hefur sjálfstætt orðfræðilegt og
orðabókarfræðilegt gildi en getur um leið verið liður í orðabók-
arverkefnum sem jafnframt er ætlunin að skili sér í hefðbundnari
búningi. I orðabókunum Orðaheimi (2002) og síðar Stóru orðabókinni
um íslenska málnotkun (2005) er lagt inn á þessa braut gagnvart hug-
takaflokkun íslenskra orðasambanda, þar sem íslensku hugtaka-
heitin í flettulista orðabókanna eiga sér samsvarandi heiti á ensku,
dönsku og þýsku (í Orðaheimi er aðeins um að ræða ensku) sem
fram koma í stafrófsröðuðum lista fyrir hvert tungumál. Með þessu
er hugsað til þarfa erlendra notenda, m.a. nemenda í íslensku, sem
vilja ná tökum á íslenskri málbeitingu og orðanotkun en hafa ekki
sömu leitarforsendur og íslenskir notendur sem betur geta ratað að
hugtakinu út frá tilteknu orðasambandi.
Hér beinist orðabókarlýsingin að einu máli og því ekki um markmál
að ræða en erlendum notendum er opnuð leið að orðabókartextanum
með eins konar markmálslegri skírskotun. Slíkar tengingar má mynda
við fleiri mál og þær geta eins átt við um almennari hugtakaorðabók