Orð og tunga - 01.06.2013, Qupperneq 38

28
Orð og tunga
2.2 Gagnasöfn Orðabókar Háskólans
Seðlasöfn OH eru frumheimildir ío, ásamtBlöndalsorðabók, og þangað
sækja orðabókarmenn enn efni. Þetta á einkum við um Ritmálssafnið
sem er að stórum hluta aðgengilegt á vefnum til skoðunar. Sökum
stærðar og takmarkana í leit er það þó fremur erfitt viðureignar en
flettiorð þar eru yfir 700 þúsund. Talmálssafnið er enn sem komið
er ekki aðgengilegt til úrvinnslu nema innan stofnunar. Efni úr báð-
um þessum söfnum var notað við gerð Io, sem og einnig við gerð
íslenskrar orðsifjabókar (Asgeir Blöndal Magnússon 1989). Bæði þessi
söfn voru gerð með hefðbundnum aðferðum, orðtöku og spurningum
til almennings. Til Ritmálssafns var safnað allt frá stofnun OH árið
1944 og rétt fram yfir 1990 en efni í Talmálssafn var einkum safnað
í tengslum við þáttinn Islenskt mál sem fluttur var í Ríkisútvarpinu
1956-2005. Eftir það hefur athyglinni verið beint að söfnun á rafrænum
textum í íslenskt textasafn (sjá kafla 3.1).
Hefðbundin orðtaka úr ritmáli felst í lestri á textum en þar birtist
aðeins hluti af daglegu máli. Við söfnun efnis til Talmálssafnsins var
yfirleitt leitað að tilteknum orðum eða lýsingum á fyrirbærum þannig
að orðaforðinn var bundinn við tilteknar aðstæður eða orð, eins og
liggur í hlutarins eðli í útvarpsþætti. I þessar heimildir hafa íslenskir
orðabókarmenn sótt sér efni í flettulista um langa hríð en gallinn er sá
að efnið er bæði of mikið, þar sem orðaforðinn er gríðarlegur og því
seinlegur til úrvinnslu, og of lítið, þar sem orð úr daglegu máli nútímans
er ekki endilega að finna þarna. Þá er sá galli á söfnunum báðum að þar
er safnað efni sem vekur athygli orðtökumannsins fyrir einhverra hluta
sakir. Jaðartilvik, t.d. óvenjuleg málnotkun eða sjaldgæf orð, fá þá e.t.v.
of mikið vægi á kostnað þess sem er almennt og algengt, sbr. dæmin
ektamaður og eiginmaður sem nefnd voru hér að framan.
Önnur orðfræðileg gagnasöfn koma minna við sögu við gerð al-
mennra nútímamálsorðabóka, þótt þau séu frábærar heimildir í sögu-
lega orðabók, eins og t.d. seðlasafn um orðabók Jóns Ólafssonar úr
Grunnavík,4 sem er góð heimild um mál 18. aldar. Iðorðaforðann er
síðan að finna í Orðabanka Islenskrar málstöðvar5 og þangað leita
orðabókarmenn eftir því sem þörf er á. Ekki verður frekar fjallað um
4 Orðabókin er í handritinu AM 433 fol. Hún er óútgefin en seðlar í uppskrift Jakobs
Benediktssonar eru varðveittir á orðfræðisviði Stofnunar Ama Magnússonar í
íslenskum fræðum og til er aðgengileg tölvuskrá yfir uppflettiorðin (sjá: http://
www.arnastofnun.is/page/ordabokarhandrit jons_olafssonar).
5 Sjá: http://www.ordabanki.hi.is/wordbank/search.