Orð og tunga - 01.06.2015, Side 165

Ritdómur
153
meirihluti efnis á netinu er á ensku. Mörgu fullorðnu fólki virðist ekki
aðeins tamt að hugsa með enskum hugtökum á sérsviði sínu heldur
verða fjölmörg orð hins almenna orðaforða nærtækari á ensku en
íslensku og þá verða þau „fljótgripnari og reyna minna á hugsun"
eins og Freysteinn orðaði það.
Orð um matvæli þurfa allir að nota og á því sviði hafa ný orð
streymt inn í málið með nýjum fæðutegundum. Sem dæmi um ein-
föld tengsl samheita, tökuorðs og nýyrðis, má nefna tvo ávexti í bók-
inni: appelsína glóaldin og apríkósa eiraldin. Þessi orð sýna hvernig
íslenskað tökuorð og nýyrði standa hlið við hlið í málinu, samheitin
appelsínu og glóaldin má finna í bók Freysteins (1926) en ekki apríkósu.
Nokkrir algengir ávextir eru gjarnan nefndir tökuorði en nýyrðin
hafa verið höfð meir til gamans. Tilvist þeirra hefur samt þau áhrif að
allir vita að unnt er að búa til orð um ávexti og grænmeti á íslensku
og lesanda grunar að tilvist þessara orða hafi orðið til þess að ávextir,
grænmeti og krydd, sem ekki fóru að tíðkast hér fyrr en undir lok
20. aldar, eru iðulega nefnd íslenskum heitum sem notuð eru alveg
til jafns við tökuorðin eða í stað þeirra. Dæmi um þetta eru ástaraldin
(passion fruit - sem eðlilegra væri þó að þýða sem píslaraldin), lárpera
(iavókadó), loðber (kívi), fáfnisgras (estragon) og bergminta (óreganó). Sum
þessara orða er ekki að finna í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans (hér
eftir OFi), dæmi um önnur eru frá síðari hluta 20. aldar. Önnur orð
eiga sér lengri sögu eins og garðablóðberg (túnjan), fyrst skráð í þýð-
ingu Móritz Halldórssonar-Friðrikssonar á íslenzkri garðyrkjubók eftir
C.F. Schiibeler (1883). Ekkert þessara orða er í samheitaorðabókinni.
Hins vegar má þar finna steinselja pétursselja, en þetta grænmeti
kalla sumir persilju, sem ekki er í bókinni, og blaðlaukur höfuðlaukur,
*porri, púrra, púrrulaukur og spergilkál brokkólí, sprotakál. Þeir sem
einungis þekkja orðin púrra eða púrrulaukur finna bæði orðin í bókinni
með skáletraðri vísun á blaðlauk. Svona þyrfti að fara yfir ýmis svið
daglegs lífs þar sem tökuorð og nýyrði standa hlið við hlið og skrá
alveg kinnroðalaust þau tökuorð sem almenningur þekkir og notar til
að geta vísað á íslensk samheiti, jafnvel þótt sum tökuorðin séu varla
„viðurkennd íslenska" á prenti.
3 Formáli og skýringar
Á undan hinni eiginlegu orðabók fara fjórir formálar: Formáli stjórnar
Styrktarsjóðs Þórbergs og Margrétar að 1. útgáfu, formáli ritstjóra að