Orð og tunga - 01.06.2015, Page 174

162
Orð og tunga
litla íslenska málsvæði er sérstök ástæða til að velta fyrir sér hvernig
orðabækur geta unnið saman, hvar ein tekur við þá annarri sleppir.
Skýringarkafli í orðabók mætti gjarnan fjalla um hlutverk bókarinnar
og notkun í samhengi við aðrar tiltækar orðabækur.
Búast hefði mátt við að ný útgáfa tæki skipulega fyrir orðaforða á
ýmsum sviðum daglegs lífs þar sem nútíminn hefur fært okkur urmul
nýrra tökuorða eða slettna, misgóðra. Hér á undan hefur verið talað
um grænmeti og ávexti en óhjákvæmilegt er að nefna tölvuorðin sem
ekki voru til í mæltu máli þegar bókin kom fyrst út. I bókinni má finna
orðið tölva og níu flettur sem hafa tölvu- að fyrri lið: tölvudiskur, tölvu-
forrit, tölvupóstur, tölvurefur, tölvuskeyti, tölvuskjár, tölvutækur,
tölvuvinnsla og tölvuþrjótur. Af þeim eru tölvupóstur og tölvuskeyti
samheiti, sömuleiðis tölvurefur og tölvuþrjótur. Einungis orðið tölva
var í fyrstu útgáfu.
Á skjá hins skrifandi íslendings blasa við orðin insert, page layout,
references, vieiv, cut, paste, delete, font, paragraph og stylesheet. Þorra
landsmanna er tamt að tala um að inserta, leiátera, vjúa, kötta, peista
og delíta, og fólk talar hiklaust um fonta, referensa, paragrafog stælsjít.
Þannig mætti lengi telja, hugtök sem áður tilheyrðu sérhæfingu prent-
ara eru nú orðin daglegt viðfangsefni almennings. Ungt fólk þekkir
orðið fúttnót (eða fótanótu) en veit ekki hvað neðanmálsgrein er, það
þekkir leiát en ekki umbrot, körsor en ekki bendil, speisbar en ekki bilslá,
enter en ekki vendi, tabb og kólonn en ekki dálk, portreit og landskeip
en ekki skammsnið og langsnið, það þekkir jnargin en hvorki spássíu
né blaðrönd. Lesandi hlýtur að staldra við og spyrja hvort hér sé ekki
komið inn á svið ensk-íslenskrar bókar frekar en samheitaorðabókar.
Þetta er fullkomlega réttmæt spurning en svarið við henni hlýtur
að vera breytilegt eftir því hvert orðin eru komin á leið sinni inn í
málið. Jafnskjótt og einhver lágmarksfjöldi málnotenda telur að orð
sé íslenskt - eða gerir sér ekki grein fyrir að um erlent orð er að ræða
- á orðið erindi í íslenska orðabók, og þá ekki síður samheitaorðabók
en aðrar bækur.
Lesandi fann engin af þeim ensku orðum (tökuorðum/slettum)
sem að ofan eru talin, ekki einu sinni portrett, sem þó hefur verið notað
lengi í merkingunni 'andlitsmynd'. Vissulega verður einhvers staðar
að draga mörk milli þeirra orða sem telja má slettur eða tökuorð, og
þeirra orða sem eru hreinræktuð enska og eiga heima í ensk-íslenskri
bók. En þessi mörk færast ískyggilega nær enskunni með hverri kyn-
slóð sem elst upp í hálf-ensku umhverfi, og jafnvel al-ensku umhverfi
á sumum sviðum. Það kom því undirrituðum ánægjulega á óvart að