Náttúrufræðingurinn - 2014, Blaðsíða 24

Náttúrufræðingurinn
24
eignir en auðvitað veruleg áhrif
á þá sem bjuggu nærri eldunum.
Hins vegar geta litlir sinueldar
nærri byggð valdið töluverðum
óþægindum, sérstaklega vegna
reykmengunar sem borist getur
inn á fjölmörg heimili. Þannig geta
sinueldar haft áhrif langt út fyrir
lóðarmörk, eins og sannaðist á
Akureyri þann 23. apríl 2005. Þá
lagði reyk vegna sinubruna á jörð
í nágrenni bæjarins inn yfir Akur-
eyri og olli því að loftgæði spilltust
verulega; styrkur svifryks (PM10)
fór yfir 450 µg/m3 (10. mynd). Til
samanburðar má nefna að sólar-
hrings-heilsuverndarmörk eru 50
µg/m3.
Náttúrufræðistofnun Íslands
hefur kortlagt og haldið utan um
kortlagningu stærri gróðurelda á Ís-
landi frá árinu 2006. Mýraeldar eru
langsamlega stærstir; brunnið land
var um 6700 hektarar og eldarnir
fóru yfir um 7300 hektara svæði (1.
tafla). Athyglisvert er hversu fjöl-
breyttur gróður og gróðurlendi
verða gróðureldum að bráð, mýrar
og flóar, heiðar og grös, lúpína, mosi
og trjágróður.
Umræða
Gróðureldar hér á landi verða
oftast í apríl og maí (rúmlega 50%)
(5. mynd). Gróðureldatímabilið
virðist vera að lengjast, byrja fyrr og
ná fram á haust. Einnig er algengt
að gróðureldar kvikni í janúar í
tengslum við flugeldanotkun og leik
barna. Athygli vekur að gróðureldar
hafa frá árinu 2000 orðið í öllum
mánuðum ársins. Margskonar land
getur orðið eldi að bráð þar sem
sinumyndun er mikil, svo sem í
graslendi, mýrum, lúpínubreiðum,
kjarri og mosaþembum (1. tafla).
Líklega er hægt að nota fréttir
af eldum sem mælikvarða á tíðni
þeirra. Samanburður fyrir árið
2010 á tilkynningum í gagnagrunn
MVS og fréttum sýnir mjög svipaða
dreifingu milli mánaða, þótt fréttir
séu aðeins af þriðjungi þeirra útkalla
sem finna má í gagnagrunni MVS
(11. mynd). Einnig eru sýnd gögn
fyrir allt tímabilið sem aflað var
með einfaldri leit á timarit.is (1990–
2008) og í fréttum 2009–2013. Allt
sýnir þetta svipaða dreifingu, sér í
lagi þegar tekið er tillit til þess að
staðalfrávik eru af svipaðri stærðar-
gráðu og á 5. mynd.
Gera má ráð fyrir að fréttir séu
helst fluttar af stærri eldum og
þeim sem ógna byggð eða valda
óþægindum. Í gagnagrunn MVS eru
hins vegar skráðir mjög litlir eldar
sem verða í kjölfar bruna og myndu
allajafna vart teljast með (t.d. eldur í
runna eða á grasflöt við hús eða bíl
sem brennur).
Gróðureldar eru oftast af manna-
völdum, vegna íkveikja, viljandi
eða óviljandi, og ógætilegrar með-
ferðar elds (7. mynd). Hætt er við að
flokkun orsaka sé ekki alltaf mjög
nákvæm og að skýringin íkveikja
sé iðulega notuð þótt mögulega
megi flokka ástæðuna nánar. Þó eru
skiptar skoðanir á því hvort fræðsla
minnki hættuna eða auki líkur á að
eldar séu kveiktir viljandi í kjölfar
umræðu um gróðurelda.
Hættan á alvarlegum gróður-
eldum minnkar ekki með áfram-
haldandi aukningu gróðurs og
hlýnandi veðurfari.13 Hér er ekki
gerð tilraun til að tengja saman
veðurfar og fjölda gróðurelda
enda margt sem spilar þar inn í.
Mánaðarúrkoma (2. og 3. mynd)
dugar skammt ein og sér til að segja
til um líkur á gróðureldum, enda er
til dæmis lengd samfellds þurrka-
tímabils og vindafar mikilvægara
en mánaðarmeðaltal úrkomu. Slík
rannsókn er þó hluti af næstu
skrefum sem nauðsynleg eru til að
meta hættu á gróðureldum.
Gróðureldar hafa enn ekki valdið
stórfelldu tjóni hérlendis, en hætta
er á að það geti gerst hvenær sem
er, einkanlega á frístundasvæðum.
Enn sem komið er er aðeins til ein
næstum fullbúin viðbragðsáætlun
vegna gróðurelda og er hún fyrir
Skorradal. Nauðsynlegt er að gera
áætlanir fyrir fleiri svæði, en þar sem
gróðureldar eru ekki skilgreindir
sem náttúruvá er margt óljóst um
skyldur og kostnað af vinnu við
hættumat vegna gróðurelda.
Þó má ljóst vera að sá mikli
kostnaður sem getur fylgt baráttunni
við gróðurelda, auk þeirrar augljósu
hættu sem skapast getur, til dæmis
á þéttbýlum sumarhúsasvæðum,
hlýtur að réttlæta útgjöld til for-
varna. Einnig þarf að bæta tækjakost
og þjálfun slökkviliða.
Það er áhugavert, eins og margir
hafa bent á, að til að brenna sinu
til sveita þarf ekki að kaupa trygg-
ingu heldur nægir að fá leyfi frá
sýslumanni eftir umsögn frá bún-
aðarfélagi. Áramótabrenna er hins
Hvar – Where Ár – Year
Mánuður
– Month
Gróður
– Vegetation
Stærð (ha)
– Size (ha)
Mýraeldar 2006 mars–apríl Mýrar, flóar 6700
Kross og Frakkanes á
Skarðsströnd 2008 apríl Mýrar, lyngheiði 105
Gröf í Lundarreykjadal 2013 mars Tún, gras, móar 39
Laugardalur í Ísafjarðardjúpi 2012 ágúst Mýrar, kvistlendi 15
Jarðlangsstaðir á Mýrum 2010 maí Birkikjarr, mýrar, gras 13
Útmörk Hafnarfjarðar* 2008 apríl Lúpína 13
Miðdalsheiði 2007 júní Mosi 9
Helgafell ofan Hafnarfjarðar 2009 júlí Mosi 8
Merkihvoll á Landi 2013 mars Lúpína, gras, tré 2
Ásland, Hafnarfjörður 2012 júní Lúpína 1
* Nokkrir eldar sem urðu með stuttu millibili, þó ekki samfellt svæði.
1. tafla. Stærstu (>1 ha) mældu eldar á Íslandi frá 2006. Mánuðir eru litaðir bláir snemma
árs og grænir yfir sumarið. Gögn frá Náttúrufræðistofnun Íslands. – Largest wildfires
measured in Iceland in 2006–2013.