Náttúrufræðingurinn - 2014, Blaðsíða 43

43
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Náttúrufræðingurinn 84 (1–2), bls. 43–48, 2014
Kjartan Thors og Guðrún Helgadóttir
Hryggir sem liggja þvert á Lónsdjúp utanvert komu fram í fjölgeisla-
mælingum Hafrannsóknastofnunar 2004. Þessir hryggir vekja athygli
vegna þess hve beinir þeir eru og langir (allt að 9 km). Þótt lítið sé
vitað um landgrunnið suðaustanlands, veltum við fyrir okkur uppruna
þessara hryggja og getum okkur þess til að þeir séu myndaðir við rof á
skálögum, sem myndast hafi við landgrunnsbrún fyrri tíma.
Inngangur
Á dýptarkorti Hafrannsóknastofn-
unar af Lónsdjúpi (1. mynd) getur
að líta nokkur áhugaverð lands-
lagseinkenni. Sérstaklega áberandi
eru þráðbeinir þverhryggir í ysta
hluta djúpsins. Hryggirnir vekja
vangaveltur um uppruna, en á kort-
inu má sjá önnur landslagseinkenni
sem einnig má nota til að ráða í þætti
í sögu djúpsins.
Rannsóknagögn varðandi jarð-
fræði Lónsdjúps eru af skornum
skammti og því styðjast hug-
leiðingar okkar fyrst og fremst
við dýptarkortið sem er afrakstur
fjölgeislamælinga í leiðangri rann-
samfelldir til þess að vera breiðir
og slitróttir. Þeir eru um 100 til
500 metra breiðir og allt að 9 km
langir. Með góðum vilja má telja allt
að ellefu hryggi, misjafnlega heil-
lega. Hæð hryggjanna yfir aðlægum
botni getur skipt nokkrum tugum
metra. Okkur er ekki kunnugt um
sambærilega hryggi á landgrunnum
annarra landa og því forvitnilegt að
velta fyrir sér uppruna þeirra. Áður
en við gerum það, er rétt að skoða
upplýsingar um gerð landgrunnsins
suðaustanlands.
Landgrunnið
suðaustanlands
Lónsdjúp er ein af mörgum,
grunnum, ílöngum lægðum, sem
liggja yfir landgrunnið suðaustan-
lands. Það nær frá landgrunnsbrún
og langleiðina að landi í Lónsvík (3.
mynd). Norðan djúpsins er Papa-
grunn og sunnan þess er Stokksnes-
grunn, bæði á 100–150 metra dýpi.
sóknaskipsins Árna Friðrikssonar
sumarið 2004. Leiðangurinn var
liður í rannsókn á búsvæðum kórala
og umhverfi þeirra. Knappur tími í
leiðangrinum réði því að mælingin
náði aðeins yfir miðbik Lónsdjúps
og lítið sem ekkert upp á grunnin
beggja vegna. Mælingin er öll
neðan við 100 metra dýptarlínu sem
hér liggur næst landi í um 20 km
fjarlægð.
Hryggirnir
Yst í Lónsdjúpi eru áberandi og
því sem næst beinir hryggir þvert
á djúpið (2. mynd). Þeir eru mis-
breiðir, allt frá því að vera mjóir og
Hryggir í
Lónsdjúpi