Morgunblaðið - 15.12.2016, Blaðsíða 51

51
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 2016
Undir bláhvítri regnhlíf Desemberrigningin féll við Stjórnarráðshúsið þegar þessar dömur
áttu leið hjá. Þær skýldu sér undir regnhlíf sem virkaði vel í hægviðrinu.
Eggert
Mannkynið er enn einu sinni
statt á afdrifaríkum krossgötum
þar sem ráðist getur hvort stað-
bundin stríð breytast í allsherj-
arbál eða hvort tekst að afstýra
slíkum voða og taka af alvöru
sameiginlega á viðfangsefnum
sem við blasa og kalla á sjálf-
bærar lausnir. Púðurtunnan í
Mið-Austurlöndum hefur að vísu
verið lengi til staðar sem arfleifð
nýlendutímans og stofnunar Ísr-
aelsríkis, en um þverbak hefur keyrt frá síð-
ustu aldamótum. Gömlu nýlenduveldin, Bret-
ar og Frakkar, bera ásamt Bandaríkjunum
meginábyrgð á þeim staðbundnu styrjaldar-
átökum sem þarna hafa geisað frá lokum
kalda stríðsins en með borgarastyrjöldinni í
Sýrlandi og samningaferlinu um kjarnorku-
mál Írana eru Rússar orðnir fyrirferð-
armiklir þátttakendur í framvindunni. Þetta
víðlenda svæði hefur í okkar tíð verið leik-
völlur olíuhagsmuna vesturveldanna sem
fléttast saman við átök innan múslimaheims-
ins. Sameinuðu þjóðirnar hafa allt frá stofnun
1945 leikið hér stórt hlutverk, yfirleitt í við-
leitni til að bera klæði á vopnin. Afar miklu
skiptir hver verður hlutur þeirra á framvindu
mála í nafni alþjóðasamfélagsins. Í því sam-
bandi beinast augu m.a. að Samningnum um
viðskipti með vopn (Arms Trade Treaty), sem
miklu skiptir að verði í heiðri hafður og
styrktur enn frekar.
Frumkvæði forseta
Kosta Ríka
Takmörkun á tilraunum með
kjarnorkuvopn og bann við
kjarnorkusprengingum var á
dögum kalda stríðsins viðfangs-
efni milli risaveldanna og skilaði
árangri á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna í áföngum á tímabilinu
1963-1996. Dreifing hefðbund-
inna vopna fékk lengi vel ekki þá
athygli sem skyldi, en árið 1997
beitti Óscar Arias, forseti Kosta
Ríka og friðarverðlaunahafi
Nóbels,sér fyrir umræðu um hömlur á sölu og
dreifingu hefðbundinna vopna og fékk ýmsa
málsmetandi einstaklinga í lið með sér. Málið
komst á dagskrá Allsherjarþings SÞ 2006 þar
sem samþykkt var tillaga um athugun og
reglur fyrir viðskipti með slík vopn. Aðeins
Bandaríkin greiddu þá atkvæði gegn tillög-
unni, en Obama forseti breytti þeirri afstöðu
fljótlega eftir að hann tók við af Bush í Hvíta
húsinu. Eftir ráðstefnu á vegum SÞ 2012
hófst undirbúningur að Samningnum um við-
skipti með hefðbundin vopn, sem Allsherj-
arþingið samþykkti vorið 2013 með aðeins
þremur mótatkvæðum (Norður-Kórea, Íran
og Sýrland), en 23 ríki sátu hjá, m.a. Kína,
Indland, Rússland og Sádi-Arabía. Samning-
urinn öðlaðist síðan gildi á aðfangadag jóla
2014 eftir að 50 ríki höfðu fullgilt hann. Svo
ánægjulega vildi til að Ísland var fremst í
þeim hópi, herlaust land eins og frum-
kvöðullinn Kosta Ríka.
Friðlýsing gegn kjarnavopnum
Árangursrík barátta forseta Kosta Ríka
fyrir eftirliti og takmörkunum á sölu hefð-
bundinna vopna er lýsandi dæmi um þau áhrif
sem talsmenn fámennra ríkja geta haft á al-
þjóðavettvangi í baráttu fyrir góðum málstað
sem snertir alla heimsbyggðina. Þetta smá-
ríki í Mið-Ameríku, 51 þús. km2 að flatarmáli
og með 4,4 milljónir íbúa, nýtur álits og virð-
ingar vegna framgöngu sinnar á alþjóðavett-
vangi og framsækinnar stefnu innanlands
með jöfnuð og umhverfisvernd að leiðarljósi.
Fjórðungur landsins sem liggur að tveimur
heimshöfum er friðlýstur í formi þjóðgarða.
Fordæmi Kosta Ríka ætti að vera landi eins
og okkar hvatning til að beita sér í þágu
heimsfriðar og sjálfbærni á öllum sviðum með
verndun hafsins og norðurslóða að leiðarljósi.
– Dæmi um þetta er ákvæði í þjóðarörygg-
isstefnu fyrir Ísland sem Alþingi samþykkti
13. apríl 2016 þess efnis „Að Ísland og íslensk
landhelgi sé friðlýst fyrir kjarnavopnum, að
teknu tilliti til alþjóðlegra skuldbindinga, í því
augnamiði að stuðla að afvopnun og friði af Ís-
lands hálfu“. Þetta er uppskera af máli sem
oft hafði verið flutt á Alþingi frá árinu 1987,
síðast af þingmönnum úr fimm stjórn-
málaflokkum. Nú kemur það í hlut verðandi
ríkisstjórnar að fylgja þeirri stefnu eftir í
reynd með formlegri friðlýsingu lögsögunnar
og kynningu málsins á alþjóðavettvangi.
Miðlæg staða Íslands
Lega Íslands sem eyríkis nyrst í Atlants-
hafi hefur löngum skapað þjóð okkar sér-
stöðu. Fyrr á öldum fylgdu henni bæði ókost-
ir og sóknarfæri og hart var gengið að
gróðurríki landsins og fiskimiðum, þar sem
einnig útlendingar áttu hlut að máli. Nú þurf-
um við umfram allt að gæta að umhverf-
isbreytingum og verndun viðkvæmrar nátt-
úru ekki síður en að menningararfi og
tungutaki. Hvorutveggja er brothætt og því
skiptir árvekni og þekking byggð á rann-
sóknum meira máli nú en nokkru sinni.
Höfuðatriði er að standa vörð um sjálfs-
ákvörðunarréttinn því að hann er lykillinn að
því að geta brugðist vitrænt við breyttum að-
stæðum. Núverandi farvegir samskipta við
aðrar þjóðir eru um margt ákjósanlegir, þar á
meðal Norðurlandasamstarf og Norð-
urskautsráðið, þar sem Ísland tekur við for-
mennsku að tveimur árum liðnum. Fyrrver-
andi forseti Íslands, Ólafur Ragnar
Grímsson, opnaði sýn og sóknarfæri til norð-
urs með vettvanginum Arctic circle, sem á
sinn hátt minnir á þátt forseta Kosta Ríka í
að stemma stigu við hömlulausri vopnasölu.
Enn hefur smáríkið Ísland, andstætt ESB-
ríkjum, sjálfstæða rödd sem hljóma þarf um
ókomin ár á vettvangi Sameinuðu þjóðanna.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Höfuðatriði er að standa
vörð um sjálfsákvörð-
unarréttinn því að hann er lyk-
illinn að því að geta brugðist vit-
rænt við breyttum aðstæðum.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Samningur Sameinuðu þjóðanna um
viðskipti með vopn og frumkvæði smáríkja
Heimsóknir skólabarna í
kirkjur eru ávallt á forsendum
skólans.
Hæfir skólastjórnendur
Reynsla mín, sem foreldri, er
sú að skólastjórnendur séu mjög
hæfir í störfum sínum og þar á
meðal að meta út frá faglegum
forsendum hvað sé viðeigandi í
desember sem og á öðrum tímum
skólaársins. Ég held það hljóti að
vera óþægilegt fyrir skólastjórn-
endur að finna frá foreldrum vantraust í sinn
garð í þessum efnum. Ég tel að ákvörðun
skólastjórnenda að setja á dagskrá vettvangs-
ferð í kirkjuna í hverfinu á aðventu sé iðulega
byggð á faglegum sjónarmiðum.
Frelsi til þátttöku
Umhugsunarverð finnst mér sú krafa sem
skólastjórnendur reyna sumstaðar að upp-
fylla, þ.e. að finna valkost fyrir þá sem ekki
vilja taka þátt í þessum vettvangsferðum.
Hvaða valkosti fá börn og foreldrar þegar
vettvangsferð er fyrirhuguð á Þjóðminjasafn-
ið, í Seðlabankann eða á Klambratún? Það
virðist vera svo að meiri sveigjanleiki sé í boði
varðandi þátttöku í þessum dagskrárlið skóla-
starfsins en öðrum. Ef það á að viðhafa slíkan
sveigjanleika finnst mér að hann mætti einnig
eiga við um aðrar vettvangsferðir og jafnvel
námsefnið, heilsurækt og félagslíf.
Trúboð, er það rétt hugtak?
Þeir sem gagnrýna heimsóknir skólabarna í
kirkjur segja á stundum að þar fari fram trú-
boð, sem ég tel ekki réttnefni. Það orð er mjög
gildishlaðið og þröngt og er ekki lýsandi fyrir
vettvangsferðir skólabarna í kirkjuna í sínu
hverfi.
Kirkjan í hverfinu er svo miklu meira og
annað í okkar samfélagi. Tónlistarfólk leiðir
þar öflugt starf, byggingarnar sjálfar bera
gjarnan sköpunarkraftinum vitni, högg-
myndalist, málaralist, saga og menning mætir
okkur þegar inn er komið. Sjálfboðaliðar, fólk-
ið sjálft, í hverjum söfnuði annast reksturinn
og gjarnan er uppbyggilegum frásögum miðl-
að í bland við fallega tóna og aðra list.
Um hvað fjalla trú og lífsskoðanir?
Þegar við tölum um trú og lífsskoðanir
finnst mér sú umræða varða þann grundvöll
sem við stöndum á. Sú umræða varðar til
dæmis hvernig við tökumst á við dauðann og
þann missi þegar einhver sem er
okkur kær deyr. Hún varðar
einnig hvernig við hlúum að nýju
lífi, nýrri manneskju sem fæðist
í þennan heim. Þessi skil við
upphaf og endi lífs eru auðvitað
mikil undur og öll stöndum við í
raun jafn ráðþrota frammi fyrir
þeim staðreyndum.
Ég tel einnig að trú og lífs-
skoðanir snerti það hvernig við
lifum lífinu. Mér er ekki tamt að
tala um sjálfan mig sem trúaðan
eða flíka því sérstaklega að ég sé
kristinn. Ég tel að það sé ekki til heilla að
flokka fólk í þannig hópa og eru slíkir merki-
miðar sjaldan til þess fallnir að segja sannleik-
ann um fólk.
Mismunun er stórt orð
Að sjálfsögðu er ég sammála þeim sem ekki
vilja að börn upplifi mismunun. Ég er hins
vegar þeirrar skoðunar að þetta sé svona hálf
tilbúið vandamál, því af hverju eiga börn og
foreldrar að hafa svona mikið val varðandi
þátttöku í vettvangsferð í kirkjuna í hverfinu
sínu, þegar við sem foreldrar höfum nær ekk-
ert að segja um aðra dagskrárliði skólastarfs-
ins?
Mér finnst orðið mismunun í þessu sam-
hengi mjög stórt orð. Við erum að tala um eina
vettvangsferð, samveru á fallegum stað með
sögu, söng og kertum. Mér finnst illa farið
með þetta mikilvæga orð þegar það er notað í
þessu samhengi.
Mismununin blasir við víða og birtist miklu
frekar í því að sum börn eiga ekki möguleika á
því að sækja tónlistarskóla eða fara í sum-
arbúðir vegna fjárskorts eða fátæktar, svo
dæmi sé tekið. Eða þegar vorferð foreldra-
félagsins er hjólaferð og í ljós kemur að
nokkrir í bekknum eiga bara ekki hjól. Og
þannig mætti áfram telja, svo ég tali nú ekki
um stöðuna og ástandið í öðrum heimshlutum
og þau forréttindi sem við búum við hér á
landi í samanburði við fjölmarga staði í heim-
inum.
Um vettvangsferðir
skólabarna á aðventu
Eftir Þorvald Víðisson
Þorvaldur Víðisson
»Hvaða valkosti fá börn og
foreldrar þegar vettvangs-
ferð er fyrirhuguð á Þjóð-
minjasafnið, í Seðlabankann
eða á Klambratún?
Höfundur er biskupsritari.