Fréttatíminn - 03.12.2016, Blaðsíða 44

44 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 3. desember 2016
Gísl i Sig urðsson, einn af
starfsmönnum Stofnunar Árna
Magnússonar, skrifar eins og fleiri
höfundar í bókinni nokkrar stuttar
greinar í hana. Í einni þeirra skoðar
hann sögur Vestur-Íslendinga sem
safnað var á segulband vetrarlangt
um miðjan áttunda áratug síðustu
aldar af hjónunum Hallfreði Erni
Eiríkssyni og Olgu Maríu Franz-
dóttur.
„Ef maður setur upp kynjagler-
augu kemur í ljós að upptökurnar
sem þau gerðu á þessum tíma sýna
fram mjög mismunandi áhugasvið
kynjanna. Karlarnir tala mikið um
veruleikann utan heimilisins, veiði-
ferðir, svaðilfarir og skrítna karla,
en konurnar eru miklu meira með
sínar sögur bundnar við fjölskyldu-
lífið, dulræna þætti, sáluhjálp, hjú-
skap og barnauppeldi. Kynbundinn
munur var því greinilegur í sögun-
um.
Kannski hefur líka hjálpað að
þarna var kona með í för til að safna
sögunum og þess vegna hafi þær
orðið margbreytilegri, því eins og
hver sagnamaður eða sagnakona
veit þá eru sögur aðlagaðar eftir því
hver á að hlusta á þær.“
Þetta telur Gísli til merkis um
að eldri bókmenntir megi lesa
með þetta í huga. „Ég hef auðvit-
að verið að rýna í Eddukvæðin og
Íslendingasögurnar innblásinn af
fræðum Helgu Kress um að konur
segðu öðruvísi frá en karlar. Ég fór
að vinna með þá hugmynd hvort
hægt væri að skýra muninn í Edd-
ukvæðunum til dæmis með þess-
um muni á frásögnum kynjanna.
Mér sýnist enn að þar séum við
með tvenns konar sýn eða túlkun á
söguþræði hetjusagnanna sem Edd-
ukvæðin geyma. Karlarnir finni sig
í hópi þeirra sem halda á sverðun-
um en síðan er sagan stundum sögð
frá sjónarhóli kvennanna sem eru
að missa maka sína, syni og feður í
þessum átökum.
Við eigum því að lesa fornsög-
ur og forn kvæði með þetta í huga
að þær eru ekki allar skrifaðar frá
sama sjónarhorni. Það þarf ekki
endilega að vera að sá sem segi
söguna eða skrái hana sé karl eða
kona, heldur geta sögurnar verið
ýmist skrifaðar inn í kvenlegra eða
karllegra umhverfi. Einstaklingur-
inn lagar sig að áheyrendunum.“
Söngva-Borga og Galdra-Manga
Sögur í Vesturheimi
Kvæðamenn voru á öldum áður
skemmtikraftar síns tíma og jafn-
vel fréttaveitur sveitanna í leiðinni.
Þeir ferðuðust frá bæ til bæjar og
skemmtu með rímnasöng sínum.
Ef grannt er skoðað er líka að finna
í hópi kvæðamanna konur sem
kunnar voru fyrir söng sinn. Guð-
rún Laufey Guðmundsdóttir ritar
um tvær þeirra í nýju bókinni.
„Ég vel mér tvær forvitnilegar
konur til að segja frá. Önnur þeirra
er Vilborg Jónsdóttir sem kölluð var
Söngva-Borga. Hún var úr stöndugri
fjölskyldu, móðursystir Guðbrands
Þorlákssonar biskups. Vilborg fór
ótroðnar og grýttar slóðir í líf-
inu. Hún var dóttir sýslumanns
og í Sýslumannsæfum segir að
„hún giptist eigi, en átti barn með
drengstetri, varð seinast úti.“ Þessi
heimilslausa kona ferðaðist frá bæ
til bæjar og launaði fyrir sig með
söng en verður svo úti á milli bæja.
Þetta sýnir að stundum varð ævin
allt önnur en til var ætlast og alls
konar fólk gat flosnað upp og farið
á vergang,“ segir Guðrún Laufey.
Söngva-Borga varð rithöfundinum
Jóni Trausta síðar efni í sögulegri
skáldsögu sem gerðist þegar hún
var uppi á fyrri hluta 16. aldar.
„Hins vegar beini ég sjónum
að Margréti Þórðardóttur,“ segir
Guðrún Laufey. „Margrét skráist
á spjöld sögunnar ekki síst vegna
þess að hún dregst inn í galdrafár
síns tíma. Hún fékk viðurnefnið
Galdra-Manga og um hana eru
miklar þjóðsagnir. Faðir hennar
var brenndur fyrir galdra og sjálf
var hún ofsótt um allt land fyrir þá.
Þegar lýst er eftir henni á Alþingi
segir í Alþingisbókum: „Vel að
meðalvexti, ljósleit, kinnbeinahá,
léttfær og skynsöm í máli. Kveður
nærri kvenna best.“ Síðar er hún
hreinsuð af ásökunum, giftist og
varð langlíf.
Með þessum hætti verður maður
stundum að lesa á milli línanna til
að grafa upp frásagnir af tónlistar-
lífi fyrri alda og hvað þá að finna
konur sem hafa auðvitað líka farið
með kveðskap á milli bæja og sung-
ið rímur.“
Úr greininni Kvenþjóð eftir
Guðrúnu Nordal, forstöðumann
Stofnunar Árna Magnússonar í
íslenskum fræðum:
Orð eru til alls fyrst. Orð ramma
inn hugsanir okkar og því þarf
sífellt að smíða ný orð til að fanga
nýja hugsun, nýjar aðferðir og nýj-
ar hugmyndir. Ég hef lengi verið
hugsi yfir orðinu kvenþjóð sem
virðist fyrst notað í ritmáli um
miðja 19. öld. Orðið kemur fyrst
fyrir á tíma sjálfstæðisbaráttunn-
ar og velta má fyrir sér hvort það
sýni djúpstæða aðgreiningu á
kynjunum þegar hin þjóðernislega
skilgreining á þjóðinni varð til. Um
hvaða þjóð er verið að tala? Var
litið á konur sem sérstakan þjóð-
flokk, og tilheyrði þeim hópi allar
konur hvar svo sem þær væru
fæddar í heiminum?
Kerling við Drangey. Svavar Sigmunds-
son skrifar um konur og kerlingar í
landslagi, sem vitanlega eru fjöl-
margar. Mynd | Trausti Jóel
Svona var fjallkonan árið 1866.
Hallfreður Örn Eiríksson og Olga María Franzdóttir í Vesturheimi, en þar söfn-
uðu þau sögum Vestur-Íslendinga. Sögurnar voru ólíkar eftir því hvort karlar eða
konur sögðu þær.
Mynd | Hari
Mynd | Hari
Rau›arárstígur 14 · sími 551 0400 · www.myndlist.is
Hægt er að skoða uppboðsskrána á myndlist.is
laugardag kl. 11–16, sunnudag kl. 12–16,
mánudag kl. 10–17 og þriðjudag kl. 10–17
Jóhannes S. Kjarval Louisa Matthíasdóttir
Uppboð í 20 ár
Forsýning á verkunum í Gallerí Fold
mánudaginn 5. desember og þriðjudaginn 6. desember kl. 18
Jólauppboð
í Gallerí Fold