Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Blaðsíða 19

Meðhöndlun sársauka
A. Almenn atriði
Frumatriðið í meðferð á sársauka
er. að raunveruleiki sársauka ein-
staklingsins/sjúklingsins sé aldrei
dreginn í efa. Takmark meðhöndl-
unar á sársauka er að bæta líkam-
lega og andlega Iíðan einstaklings-
ins/sjúklingsins.
Meðferð sársauka fer eftir því.
hvort hann er bráður. langvarandi
eða lífsloka sársauki, svo og eftir
því hver orsakavaldur hans er.
Einnig þarf að hafa í huga líkamlegt
og andlegt ástand einstaklingsins/
sjúklingsins. Oft er erfitt að greina,
í fljótu bragði, hvers eðlis sársauk-
inn er, en slíkt er mikiivægt til þess
að geta linað þjáningar einstak-
lingsins/sjúklingsins sem fyrst.
Sársauka má meðhöndla með ýms-
um aðferðum, svo sem lyfjameð-
ferð. skurðaðgeröum, geðrænni
meðferð, nálarstunguaðferðum,
„biofeedback" og jafnvel dáleiðslu.
Áhrifamáttur hinna ýmsu aðferða
fer eftir eðli sársaukans. Oft þarf að
beita fleiri aðferðum en einni sam-
tímis, og verður rætt um þær hér á
eftir.
B. Lyfjameðferð
Algengasta meðferð við sársauka
er lyfjameðferð. Sársaukastillandi
lyf má flokka í tvo aðalflokka:
a. Væg verkjalyf, svo sem aspirín.
b. Sterk verkjalyf, eins og t. d.
morphine.
Þau fyrrnefndu eru áhrifaminni,
eins og nafnið ber með sér, og virka
þau á úttaugakerfið, með því að
hamla gegn flutningi taugaboða.
Þau síðarnefndu hafa áhrif á mið-
taugakerfið og virka þau á þrjá
vegu:
i) þau breyta sársaukaskynjun
ii) þau breyta viðbrögðum líkam-
ans við sársauka
iii) í stærri skömmtum virka þau
svæfandi
Séu væg verkjalyf, svo sem aspirín.
gefin með sterkum verkjalyfjum.
t. d. morphine, hafa þau samverk-
andi áhrif. Öll þessi lyf má nota við
hinar ýmsu tegundir sársauka. Auk
þess eru geðlyf og róandi lyf notuð
við langvarandi og lífsloka sárs-
auka. Guðni Þorsteinsson telur að
lyf gegn þunglyndi reynist gagnleg í
meðferð á langvarandi sársauka,
ekki einungis vegna þunglyndis
margra slíkra sjúklinga, heldur
einnig vegna áhrifa á taugahvata í
miðtaugakerfinu (á svipaðan hátt
og „endorphine"). Þetta veldur
umbreytingum á sársaukaboðum.18
Mc Gaugh (1977) og Saunders
(1976) benda á mikilvægi þess að
fyrirbyggja lífsloka sársauka
(terminal pain), eins og mögulegt
er, með tíðum. reglubundnum
lyfjagjöfum, þar sem verkurinn er
sífelldur, og koma þannig í veg fyrir
að hinn ógnvekjandi sársauki nái
sér upp.:'
Við St. Christopher’s Hospice eru
viðeigandi verkjalyf gefin á 4ra
tíma fresti allan sólarhringinn, og
oftar. ef þörf krefur." Sama máli
gegnir með Brompton spítalann í
London. þar sem hin upprunalega
brompton mixtura var fyrst not-
uð.28
Ekki má gleyma þætti „placebo"
lyfja, en það er staðreynd að þau
hafa áhrif, enda þótt þau innihaldi
ekki nein virk efni. „Beecher
(1959) skýrir frá því, að þegar sjúk-
lingar voru mjög kvíðnir, hafi mor-
phine slegið á sársauka í 52% til-
fella en „placebo" gert sama gagn í
40%. Væri kvíði hins vegar ekki
áberandi stilltu þessi lyf sársauka
hjá 26%, en morphine hjá 84%.
Beecher taldi að „placebo" linaði
sársauka um það bil þriðjungs sjúk-
linga."6-bls-25
Þar sem kvíði er stór þáttur í skynj-
un sársauka er ekki að undra þó að
„placebo" hafi áhrif, á óbeinan
hátt, með því að draga úr kvíða
sjúklingsins.
Shapiro (1960) segir: „Það er óhjá-
kvæmilegt að komast hjá þeirri nið-
urstöðu, að saga lyflækninga sé
mestmegnis saga „placebo" áhrifa,
þar sem flest lyf hafa verið „place-
bo" til skamms tíma.“6 bls-25
önnur meðferð
Skurðaðgerðir eru stundum notað-
ar, einkum við langvarandi sárs-
auka. Margar sársaukastillandi að-
gerðir hafa verið þróaðar undanfar-
in ár. Þær eru fólgnar í því að rjúfa
taugabrautir á einn eða annan hátt,
t. d. þegar óskurðtæk æxli eru í
brisi, en þau valda miklum sársauka
í baki og efri hluta kviðar.21bU 27og28
Nálarstunguaðferðin hefur líklegast
átt upptök sín í Kína á steinaldar-
tímum, og hefur þróast þar síðan.
Það er einungis nýlega að hún hefur
hlotið viðurkenningu sem læknis-
meðferð í vestrænum löndum. Lítið
er vitað hvernig hún virkar, en
kenningar hafa komið fram um
það, að hún hamli gegn flutningum
sársaukaboða eftir sumum tauga-
brautum, með því að auka áreitni
frá öðrum. Önnur kenning er, að
nálarstunguaðferðin auki fram-
leiðslu „endorphine" efna í tauga-
kerfinu og dragi þannig úr sárs-
auka.8
Geðlækningameðferð er oft stór
þáttur í bættri líðan sjúklinga/ein-
staklinga, er eiga við kvíða og
þunglyndi að stríða af völdum sárs-
auka. Þar sem kvíðinn eykur sárs-
aukann, er oft hægt að draga úr
honum, með því að grípa inn í
þennan vítahring á viðeigandi hátt.
Undir geðlækningameðferð mætti
e. t. v. flokka dáleiðslu, en hún hef-
ur verið þekkt í yfir 200 ár og er nú
stundum notuð til að hamla gegn
sársauka.
Ýmsar fleiri aðferðir eru notaðar til
að draga úr sársauka, þótt ekki
verði fjallað um þær hér.
Hlutverk
hjúkrunarfræðingsins
Vellíðan sjúklinga stjórnast fyrst og
fremst af því, hvort þeir eru þjáðir
af sársauka eða ekki.
HJÚKRUN ‘ *yts-6I. árgangur 17