Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Blaðsíða 18
rænan hins vegar og sársaukinn oft
flokkaður eftir því, er hæpið að
aðskilja mismunandi tegundir sárs-
auka á þennan hátt. Um er að ræða
samspil líkamlegra og andlegra
þátta í sérhverri skynjun á sárs-
auka. Oft vega þessir þættir mis-
mikið, en þeir eru alltaf báðir til
staðar (sjá mynd). Warr (1975)
lýsir þessu vel á eftirfarandi hátt:
„Sársauki er summan af áhrifum
áreitni á Iíkamann og sálrænum
viðbrögðum við þeirri áreitni.“22 bls
1051
Raunhæfari flokkun sársauka, en
sú er að ofan greinir, er að flokka
hana í bráðan sársauka, langvar-
andi sársauka og lífsloka sársauka
(terminal pain).
1. Bráður sársauki
Freese og Twycross (1975) skil-
greina bráðan sársauka sem sárs-
auka er sé tímabundinn og eigi sér
ákveðnar ástæður og hægt sé að
draga úr honum með verkjalyfjum,
stöðubreytingum líkamshluta eða
með öðrum ráðum.5
Bráður sársauki getur orsakast af
ytri eða innri áreitni. Einstaklingar/
sjúklingar geta venjulega nokkuð
nákvæmlega staðsett hann og greint
frá honum. Bráður sársauki er
nokkurskonar viðvörun til mið-
taugakerfisins um yfirvofandi eða
yfirstandandi skaða á vef, þar sem
varnarkerfi líkamans svarar með
tilheyrandi viðbrögðum.28
2. Langvarandi sársauki
Twycross (1975) skilgreinir lang-
varandi sársauka sem ástand (situ-
ation) en ekki atburð (event). Eftir
skilgreiningu Twycross er ómögu-
legt að segja til um hvort, eða
hvenær, langvarandi sársauki hætt-
ir. Hann verður stundum svo yfir-
þyrmandi, að annað kemst ekki að í
huga einstaklingsins/sjúklingsins og
einangrar hann oft frá umhverfinu.5
Meðferð, sem ber árangur gegn
bráðum sársauka, nægir ekki ein-
staklingum/sjúklingum með lang-
Tími
varandi sársauka. Hann leiðir oft af
sér andlegt og líkamlegt niðurbrot
einstaklingsins/sjúklingsins. Sumir
aðlagast (adapt) slíkum sársauka,
t. d. með aðstoð lyfja, með því að
taka sársaukanum með jafnaðar-
geði (stoicism), með því að beina
athyglinni sem mest að öðru eða á
alla þessa og fleiri vegu. Einstak-
lingur sem hefur aðlagast langvar-
andi sársauka á þennan hátt, getur
haft félagsleg samskipti við aðra
einstaklinga og umhverfi sitt, sem
virðast eðlileg, en takmarkast þó af
ástandi hans. Það ber að forðast að
álíta slíkan einstakling heilbrigðan.
jafnframt því, sem það ber einnig
að forðast að álíta að hann noti
sársaukann til að hlífa sér (malin-
gering).20
I grein Guðna Þorsteinssonar kem-
ur fram, að sjúklingar með langvar-
andi sársauka hafi mismunandi
vandamál við að stríða, og sé því
nauðsynlegt að flokka þá í 3 megin
flokka:
a. Sjúklinga með greinilega tauga-
sjúkdóma, sem valda sársauka.
b. Sjúklinga, sem eru með sjúk-
dóma í stoðkerfi líkamans.
c. Sjúklinga þar sem geðrænt ástand
vegur þyngst.
Hefur mæling á „endorphine'4 í
mænuvökva þessara sjúklinga einn-
ig rennt stoðum undir þennan mis-
mun milli flokkana.“18’bls 46
í sambandi við þá er flokkast undir
lið c hjá Guðna, er athyglisvert að
íhuga þá staðreynd, að móttakarar
fyrir „endorphine“ og „enka-
phalin“ hafa einnig fundist í þeim
stöðvum heilans, sem hafa með til-
finningu og skap að gera, en ekki
með sársauka.12'bls 173
A meðfylgjandi mynd sýnir Pamela
Mitchell á mjög skýran hátt mis-
mun á bráðum sársauka og langvar-
andi sársauka, og atburðum er
þeim fylgja.10-bls 540
3. Lífsloka sársauki (tcrminal pain)
Hoy (1977) skilgreinir lífsloka sárs-
auka (terminal pain) sem „sem sér-
hverja tegund sársauka, sem deyj-
andi sjúklingur þjáist af“.22-bls 1050
Hann taldi einkenni slíks sársauka
vera þau, að hann væri langvarandi,
sífelldur og þjónaði engum til-
gangi.22
Saunders (1975) hefur gert athug-
anir á sjúklingum á St. Christo-
pher’s Hospice í Englandi. Niður-
staða hans var sú, að sjúklingar
þjáðir af krabbameini hafi stöðugan
verk. Hann segir einnig að lífsloka
sársauki (terminal pain) komi
líkamanum að engu gagni, hvorki
til verndar né viðvörunar. Þegar
sársaukinn bætist við hinn illkynja
sjúkdóm, megi líta á sársaukann
sem sérstakan sjúkdóm, og með-
höndla eigi hann sem slíkan.22'bls
1051
16 HJÚKRUN I - 61. árgangur