Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Blaðsíða 11

skemmdarinnar. Áverkinn felur í
sér skerta starfsemi eða algjört tap
tveggja mikilvægustu varnarþátta
húðarinnar, þ. e. varnar gegn sýk-
ingum og fvrirbyggingar vökvataps.
Þegar sjúklingurinn hefur komist
vfir mesta hættutímabilið, þá bætist
við álag vegna líkamslýta og tap
skynjunar og geta orðið vandamál í
aðlögun sjúklings að umhverfi og
þjóðfélagi.6
Breytingar á líkamsstarfsemi
Sjúklegum áhrifum bruna á líkam-
ann má skipta í þrennt. Áhrif á húð.
á blóðrás og efnaskiptasvörun
líkamans við stórum áverka og
sjúkdómum. Svo sem áður hefur
verið nefnt. þá er húðin stærsta líf-
færi Iíkamans og tvö meginhlutverk
hennar eru stjórn útgufunar frá yf-
irborði líkamans og vörn gegn inn-
rás baktería, þ. e. sýkingum. Heil-
brigð húð er mjög góð vörn útguf-
unar frá líkamanum og hitataps.
Eðlilegur undirhúðarvökvi sem
gufar út um húð er 95% minni en
væri ef ekki nyti húðarinnar. Þessi
eiginleiki húðarinnar tapast stór-
lega við brunaskaða, en hversu
mikið tapast stendur í beinu hlut-
falli við dýpt áverkans. Fullþykkt-
arbruni. þ. e. brunasár sem ná nið-
ur í neðstu lög húðar, ónýta að
mestu vörn húðarinnar gegn sýk-
ingum og dauð húð og vefur bjóða
upp á góð vaxtarskilyrði fyrir
bakteríur. Stífla í æðum til húðar á
einnig sinn þátt í erfiðleikum húð-
arinnar við að verjast sýkingum.2
Áhrifum á blóðrás má skipta í
tvennt, háræðaleka sem er afleiðing
af hitanum, og eyðingu rauðra
blóðkorna. Háræðaleki er mestur
fyrst eftir áverkann. Eftir það
minnkar hann í átt til eðlilegs
ástands á 24—48 klukkustundum.
Mesta tap blóðvökva og utan-
frumuvökva verður á fyrstu 12
klst., en minnkar á næstu 12—24
klst. Búast má við tapi á 25% blóð-
vökva og 50% utanfrumuvökva hjá
meiriháttar bruna á 24 klukku-
stundum.1'6 Rauð blóðkorn springa
(,.hemolysera“) við hitann. en
einnig er oft mikið af rauðum blóð-
kornum lokuð inni í stífluðum æð-
um. Algengt er að rauðum blóð-
kornum fækki um allt að 10% við
alvarlegan brunaáverka. Mikil eyð-
ing rauðra blóðkorna kemur oft
fram í þvagi. en blóð í þvagi er eitt
einkennið um djúpan bruna.1
Efnaskiptasvörun við bruna má
skipta í þrjú stig. Fyrst lost, sem er
fyrstu 48 klst., niðurbrot og að lok-
um uppbyggingu eða viðgerð. Það
sem greinir brunalost frá blæðing-
arlosti er tímalengdin, þ. e. bruna-
lost stendur mun Iengur yfir. Þetta
er þar eð verulegt tap blóðvökva á
sér stað snemma eftir áverkann svo
sem fyrr var nefnt. Oft stendur lost-
stigið lengi vegna hins mikla álags
sem fylgir stórum, opnum bruna-
sárum og oft því samfara alvarlegar
sýkingar. Niðurbrot og viðgerð fara
eftir stærð og dýpt brunans. hversu
alvarleg sýking er til staðar, hreyfi-
getu, næringarástandi og hversu
lengi sár eru meðhöndluð opin.1
Mikilvægasti þátturinn í stjórnun
næringar sjúklings er að sjá fyrir
nægjanlegri vökvainntekt og orku.
Hins vegar er hægt að minnka
orkuþörfina, því að verkir, hræðsla,
ótti og kuldi auka losun katekola-
mína og því ætti að gera það sem
hægt er til að draga úr þessum þátt-
um. Viðeigandi notkun verkjalyfja
og róandi til að auka þægindi sjúk-
lings. auk þess að sjá til þess að vel
heitt sé inni hjá sjúklingi, 30-32
gráður, eru nauðsynlegir þættir til
að draga úr orkunotkun sjúklings.
Annar þáttur sem eykur orkuþörf
sjúklings er sýking, en hreinsun
sára og lokun er einn mikilvægasti
þátturinn í að draga úr sýkingum.5
Mat brunasára
Meðferð á bruna fer eftir gerð, út-
breiðslu, dýpt og staðsetningu
áverkans, og byrjunarmeðferð felst
í greiningu þessara þátta. Jafnframt
þarf að veita athygli aldri viðkom-
andi þar eð börn og gamalmenni
þola verr stóran áverka og einnig
spilar inn í fyrri sjúkrasaga. Alla
þessa þætti þarf að meta í sam-
hengi.6
Aðalatriði er að meta dýpt og út-
breiðslu brunasára og er þar
ákvörðun dýptar mikilvægust með
tilliti til batahorfa og tegundar
meðferðar. Dýpt er ákvörðuð með
útliti sára og þekkingu á því með
hvaða hætti slysið átti sér stað. Með
tilliti til dýptar er brunasárum skipt
í þrjú stig.
E stig:
Nær aðeins til yfirhúðar. Einkenni
eru roði, bjúgur og sviði en ekki
blöðrur. Grær án sérstakrar með-
ferðar.
II. stig:
Skiptist í grunnan og djúpan. Við
grunnan bruna lyftist yfirhúð frá
leðurhúð og blöðrur myndast, svip-
ar að öðru leyti til I. stigs bruna.
Við djúpan bruna verður töluverð
örmyndun og hætta á sýkingu.
III. stig:
ÖII lög húðarinnar skaddast eða
eyðileggjast. Húð er skorpin, eða
hvít og vaxkennd. Þarf alltaf að
flytja húð og græða á, eftir að búið
er að hreinsa sárfleti.2-8
Það getur verið erfitt að greina milli
djúps II. stigs og III. stigs bruna. í
upphafi meðferðar er því betra að
ofmeta frekar en vanmeta dýpt
áverkans.
Útbreiðsla bruna er skilgreind í %
yfirborðs sem brennt er. Líkaman-
HJÚKRUN '■- 61. árgangur 9