Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2002, Qupperneq 9

Fræðslugrein: Þóra Jenný Gunnarsdóttir
hjúkrunarfræðingur
Sérhæfð meðferð: Á hún erindi í h úkrun?
Sérhæfð meðferð á vissulega erindi í hjúkrun þar sem hug-
myndaffæði meðferðarinnar og hjúkrunar eiga oft samleið.
Hjúkrunarffæðingar hafa um langa hríð beitt sérhæfðri meðferð
eins og nuddi og slökun til að kljást við verki og vanlíðan sinna
skjólstæðinga. Ýmis önnur sérhæfð meðferð hefur ekki eins
sterkan þekkingargrunn og þarf að skoða á gagnrýninn hátt og
rannsaka betur til að hægt sé að réttlæta notkun hennar innan
hjúkrunar. Það er oft flókið að skoða sum þessi meðferðar-
úrræði í ljósi viðurkenndra rannsóknaaðferða. í þessari grein
verður fjallað um tengsl þeirra við hjúkrun og rannsóknir, en
þær hafa ekki alltaf átt samleið með viðurkenndum rannsóknar-
aðferðum. Nauðsynlegt er að ákveðnar reglur séu til staðar um
notkun sérhæfðrar meðferðar, sérstaklega þeirra aðferða sem
eru nýrri og hafa ekki verið mikið notaðar innan heilbrigðis-
geirans. Leggja verður áhersla á að hver hjúkrunarffæðingur,
sem vill nota slíka meðferð, geri það á öruggan og viðurkennd-
an hátt og hafi að leiðarljósi siðareglur hjúkrunar og markmið
og starfsreglur þeirrar stofnunar sem hann starfar hjá.
Sérhæfð meðferð og hjúkrun
Oft hefur verið horft til sérhæfðrar meðferðar sem skottu-
lækninga og slíkum aðferðum vísað á bug. Helst hefur verið
að þeim fundið að áhrif þeirra séu ekki nægilega rannsökuð
og að margir þeir sem bjóða slíka meðferð hafi ekki tilskilin
réttindi. Þessar athugasemdir eiga því miður alltof oft við rök
að styðjast og dæmi eru um að fólk, sem hefur litla reynslu og
ekki nægilega menntun að baki í sérhæfðri meðferð, telji sig í
stakk búið til að bjóða fólki lækningu. Þær aðferðir, sem
kenndar eru í vestrænni læknisfræði og mörgum deildum
innan heilbrigðisvísinda, hafa ekki auðveldað skilning á því
hvaða hugsun býr að baki mörgum tegundum sérhæfðrar með-
ferðar. Sú tvíhyggja í vestrænni vísindahugsun, að hugur og
líkami séu aðskilin, hefur verið lífseig en einnig er oft ráðandi
sú hugsun að hægt sé að hluta manninn niður í ólík líffæra-
kerfi sem helst ekkert eða lítið vinni saman.
Hjúkrunarffæðingar hafa lengi haft heildrænni sýn og
meðferð við umönnun sinna sjúklinga. Florence Nightingale
lagði áherslu á mikilvægi þess að veita skjólstæðingnum
heildræna hjúkrun (holistic nursing) með það að markmiði að
koma þeim sem best fýrir svo að náttúran geti læknað þá
(Nightingale, 1969). Það er ekkert nýtt að hjúkrunarfræðingar
hafi leitað víða til að finna leiðir við að hjálpa skjólstæðing-
um sínum að meðhöndla streitu, kvíða og vanlíðan í kjölfar
sjúkdóma og margs konar sérhæfð meðferð hefur verið stund-
uð innan hjúkrunar í langa tíð, eins og snerting, nudd, tónlist,
bæn, næring og notkun ýmissa jurta (Snyder og Lindquist,
2001). Með meiri tæknivæðingu og auknu starfsálagi hefur
margt af þessu vikið fýrir því að fýlgjast með lífsmörkum af
skjám, gefa lyf og skoða rannsóknarniðurstöður frekar en að
auka samskipti við hinn sjúka og eyða meiri tíma með honum.
Á sama tíma og njótendur heilbrigðisþjónustunnar leita í
auknum mæli eftir heildrænni meðhöndlun hafa hjúkrunar-
fræðingar enduruppgötvað hversu margt sérhæfð meðferð
hefur að bjóða. Hjúkrun hefur um áraraðir byggt sína hug-
myndafræði á því að maðurinn sé meira en summa líffæranna
og haft að leiðarljósi heildræna sýn á manninn þar sem á hann
er horft sem samspil hugar, líkama, sálar, félagslegra og
andlegra þátta. Af þessum sökum hafa hjúkrunarffæðingar átt
auðveldara með að tileinka sér mörg þessara meðferðarforma
og nýta þau sjúklingum sínum til góðs (Snyder og Lindquist,
2002; Cole og Shanley, 1998). Hjúkrunarfræðingar eru í góðri
aðstöðu vegna menntunar sinnar til að taka upp þessi með-
ferðarform við meðferð sjúklinga sinna á faglegan hátt og
einnig til að beita sumum þessum aðferðum. Flest meðferðar-
formin eru þó þess eðlis að ekki er hægt að beita þeim nema
að fenginni tilskilinni viðbótarmenntun og þjálfun. í upplýstu
nútímasamfélagi þurfa hjúkrunarfræðingar að bregðast vel við
auknum kröfum sjúklinga um heildræna meðferð og annars
konar meðferðarúrræði en þau sem hin tæknilega heilbrigðis-
þjónusta býður. Þeir þurfa einnig að vera færir um að gefa
upplýsingar um meðferðarúrræði, gæði þeirra, gildi og
hugsanlegar aukaverkanir. Hafa ber í huga að þessi meðferðar-
form, sem um ræðir, eru ekki eign hjúkrunar eða neinnar
annarrar stéttar eða greinar heldur koma þau úr ólíkum áttum.
Ávallt skal gæta varúðar við val meðferðar og skoða ber
gaumgæfilega hverjar forsendur meðferðarinnar eru og hvaða
upplýsingar eru til um árangur hennar. Mikilvægt er að fólk
læri að forðast óvönduð vinnubrögð, fullvissi sig um að
meðferðaraðili hafi tilskilin leyfi og réttindi, sýni varkárni og
muni að ekki er allt óskaðlegt sem telst „náttúrulegt“. Hafa
verður í heiðri rétt skjólstæðingins til að fá bestu upplýsingar
um hverja tegund meðferðar sem í boði er og taka ákvörðun
byggða á staðgóðum upplýsingum um hvaða tegund með-
ferðar hann kærir sig um að nota eða láta meðhöndla sig með.
Þóra Jenný Gunnarsdóttir er hjúkrunarfræð-
ingur og stundar meistaranám við Háskólann
í Minnesota með áherslu á rannsóknir og
sérhæfð meðferðarform. Hún er meðlimur í
Félagi íslenskra nuddara.
gunn0034@tc.umn.edu
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 78. árg. 2002
73