Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2002, Blaðsíða 10

Við kennslu í hjúkrunarfræðideild Háskóla íslands hefur verið
leitast við að kynna margs konar sérhæfða meðferð svo sem
nudd, slökun, ilmolíumeðferð, bæn, nærveru, stuðningsmeð-
ferð, frásögu (munnlega/dagbók), virka hlustun, tónlistarmeð-
ferð og fleira. Fræðilegur bakgrunnur hvers meðferðarúrræðis
er skoðaður og metnar þær forsendur sem meðferðin byggist
á. Þau meðferðarform, sem nefnd eru í hjúkrunarfræðideild
HÍ, eru þó aðeins kennd að því marki að hægt sé að notast við
grunnkjarna þeirra en ekki er verið að mennta hjúkrunarfræð-
inga til að starfa við þau sjálfstætt. Fleiri meðferðarform þyrfti
að kynna hjúkrunarfræðingum og öðrum heilbrigðisstéttum.
Óskandi væri að í menntun heilbrigðisstétta væri að finna
námskeið um sérhæfð meðferðarform þar sem skoðuð eru
hugmyndafræði þeirra og rannsóknir. Slíkt myndi koma verð-
andi heilbrigðistarfsmönnum til góða og gera þá betur í stakk
búna til að fjalla um þær á gagnrýninn hátt. Rannsóknir hafa
sýnt að sjúklingar ræða helst ekki notkun sína eða leita ráða
um sérhæfða meðferð hjá læknum sínum og gefa þá skýringu
að þeir telji að læknirinn hafi ekki næga þekkingu á efninu til
að hægt sé að ræða það við hann (Eisenberg o. fl., 1998).
Hvernig skal rannsaka sérhæfða meðferð?
Hinn mikli almenni áhugi, sem ýmiss konar sérhæfð meðferð
nýtur, gefur til kynna að árangur af slíkum úrræðum sé ein-
hver, en þá er um leið nauðsynlegt að finna leiðir til að meta
gildi þeirra á réttmætan hátt. Þess hefur verið krafist að sér-
hæfð meðferð sé skoðuð með aðferðum náttúruvísinda þar
sem tilraunasnið, stöðluð framkoma, slembiúrtak og helst tví-
blinda eru mikilvægar leiðir við að útrýma sýndaráhrifuni
(placebo) til að meðferðin geti sannað gildi sitt. Þörf er á að
skoða rannsóknaraðferðir sem taka mið af einstaklingnum í
heild sinni og samspili heilsu og umhverfis á hann. Sérhæfð
meðferð er iðulega sniðin fyrir hvern einstakling og erfitt að
framkvæma hana „blint“ og samkvæmt hugmyndafræði ým-
issa tegunda sérhæfðrar meðferðar eru sýndaráhrif jákvæður
hluti meðferðarinnar. Skjólstæðingurinn, meðferðarveitandinn
og meðferðin mynda heild sem er einstök í hvert skipti og
síbreytileg þar sem fyrri reynsla, þekking og vellíðan af með-
ferðinni vega þungt (Anthony, 1987). Margar þessara aðferða
byggjast á hugmyndum um orkuflæði en erfitt hefur reynst að
sýna fram á með vísindalegum aðferðum hvenær orka er of
lítil, of mikil eða hefur breyst. Dæmi um hve erfitt er að nota
viðurkenndar rannsóknaraðferðir með tvíblindu slembiúrtaki
er rannsókn sem gerð var af David og félögum (1999) á áhrif-
um nálarstungu á gigtarsjúklinga en þar var 64 gigtarsjúkl-
ingum tilviljunarkennt raðað í tvo meðferðarhópa og fékk
hver þátttakandi meðferð í fimm skipti, annaðhvort með
nálarstungu eða sýndarmeðferð. í þessari rannsókn fékk nálar-
stunguhópurinn örvun á punkt sem kallast livur 3 (sem er á
ristinni) á báða fætur. Hinn hópurinn fékk svipaða meðferð en
ekki var beitt neinum þrýstingi eða nein áhrif höfð á punktinn.
Mældar voru með ýmsum hætti bólgur í liðum og verkir.
Niðurstaða þessarar rannsóknar var sú að enginn mismunur
74
væri á milli hópa og því hefði nálarstungumeðferð ekkert að
segja fyrir gigtarsjúklinga þrátt fyrir að sýnt hafi verið annars
staðar, bæði í austri og vestri, að nálarstungur geti hugsanlega
haft góð áhrif á gigt. En var þetta rétt? Við nánari athugun
virðist tvennt vera að, meðferðin og aðferðin við að rannsaka
hana. Við meðhöndlun, þar sem notaðar eru nálarstungur, er
fleiri en einni nál beitt á ákveðnar orkubrautir til að örva
orkuflæði og venjulega hafðar í 15-20 mínútur. Meðferðaraðili
skoðar aðra þætti eins og lífsstíl og fæði, vandamálið í heild
sinni og andlegt ástand sjúklingsins. Sú leið að nota einn
punkt til örvunar einu sinni í viku fimm sinnum án þess einu
sinni að tala við sjúkling er ekki til þess fallin að skoða nálar-
stungur sem lækningar. Rannsóknaraðferðin, sem beitt er,
leyfir ekki heildræna sýn á viðfangsefnið og er því stór
spurning hvort hún á við. I kínverskum lækningum fær hver
og einn einstaklingur sérstaka meðhöndlun sem bara hentar
honum. Það sem olli mörgum mestum vonbrigðum var að
þessi grein birtist í virtu timariti sem gefið er út fyrir gigtar-
sjúkdóma, Rheumatology.
Fleiri vandamál eru til staðar þegar sérhæfð meðferð er
skoðuð. Að skrá árangur af meðferð á lífeðlisfræðilegum
grunni er aðeins ein leið til að meta áhrif meðferðar. Jafn-
mikilvæg leið er að meta áhrif á huga og líkama en til þess
þarf að leiða mat meðferðar ffá hveiju líffæri um sig og að því
hvað sjúkdómurinn þýðir fyrir einstaklinginn, hver áhrifin eru
á hann og hvemig einstaklingurinn skynjar veikindin. Hér
liggur oft munurinn í mismunandi markmiðum og tilgangi.
Innan vestrænna lækninga er oftast verið að beina meðferð að
því að lækna sjúkdómseinkenni eða ijærlægja þau, uppræta
sjúkdóminn eða miða við að halda lifeðlisfræðilegum mæling-
um innan ákveðinna marka. Þegar beitt er sérhæfðri meðferð
er frekar horft til þess að auka vellíðan eða virkni, draga úr
einkennum og hjálpa viðkomandi að takast á við veikindi.
Þessi atriði, ásamt minna fjármagni sem fæst til rann-
sókna, hafa verið meginvandamál við rannsókn sérhæfðra
meðferðarúrræða og því er spurning hvaða gildi rannsóknar-
aðferðir náttúruvísinda hafa hér en alls ekki er verið að hafna
þeim. Unnið er ötullega að því að meta og skoða sérhæfð
meðferðarform á gagnrýninn hátt (Jonas og Levin, 1999).
Vandamálin varðandi rannsóknir felast oft í því að ekki er
útskýrt nægilega vel hvaða breytu er verið að rannsaka og/eða
að sú aðferð, sem beitt er, hæfir ekki breytunni og einnig að
ekki er nægilega vel metið hvemig umhverfisáhrif geta haft
áhrif á útkomu rannsóknarinnar (Egan o.fl., 1992). Einnig
hefur hjúkmnarfræðingum í klínísku starfi fundist erfitt að
gera rannsóknir þar sem meðferð er oft breytileg og erfitt er
að sníða meðferð að áætlun rannsóknar og því erfitt að vita
hvar söfnun gagna byijar og endar (Auðna Agústsdóttir,
2000). Þrátt fyrir þetta hafa margar rannsóknir á áhrifum sér-
hæfðrar meðferðar verið gerðar með viðurkenndum aðferðum
og verður vikið að nokkmm þeirra síðar þegar fjallað verður
um nokkrar tegundir meðferðar sérstaklega í komandi
greinum.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 78. árg. 2002