Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2002, Side 20

fram í frásögunum hér að framan koma margvísleg málefni upp
á yfirborðið sem hægt er að beina sjónum nánar að. Þannig
beinist könnunin í þeim skilningi ekki að sérstakri rann-
sóknarspumingu, heldur því að finna æskilegri vinnubrögð.
Lykilorð
Rýni
Rýni er gluggi sem rýnirinn gengur að til að horfa á sjálfan sig
að daglegum störfum. Þannig getur hann komið auga á, skilið
og reynt að forðast þá árekstra sem stundum verða milli þess
sem æskilegast er að gera og þess sem gert er í raun. Rýnirinn
er staðráðinn í að fækka árekstrunum, komast að hvers vegna
hlutirnir em eins og þeir eru og bæta úr því sem hann telur
óheppilegt, og við rýnina öðlast hann getu til að taka á málum
með skynsamlegri hætti í framtíðinni. Síðan rýnir hann í
árangurinn og breytir enn í samræmi við útkomuna þá og svo
koll af kolli.
Rýni með leiðbeinanda
Fastmótað samband þar sem rýnirinn nýtur kerfisbundinnar
aðstoðar annars rýnis við að læra af reynslunni og finna
þannig æskilegri vinnubrögð.
Sjálfskoðun
Það að líta um öxl og sjá umbreytinguna sem maður hefúr
tekið (við það að fara á rýnifúndi með leiðbeinanda).
Frásögn
Atvikalýsing, sett fram með tilteknum hætti, sem leiðir rýninum
smám saman fyrir sjónir hvemig æskilegri vinnubrögð eru.
Tilvitnanir
1 Forfallahjúkrunarfræðingur (bank nurse), þ.e. hjúkrunarfræðingur sem hægt
er að hóa í þegar einhver boðar forfoll.
2 Sjá t.d. Johns, C., og Freshwater, D. (1998): Transforming nursing through
reflective practice. Blackwell Science, Oxford; Johns, C. (2000): Becoming a
reflective practioner. Blackwell Science, Oxford; Bolton, G. (2001):
Reflective practice. Paul Chapman, London.
3 Johns, C. (1998): Becoming an effective practitioner through guided reflec-
tion. Doktorsritgerð. The Open University.
4 Rinpoche, S. (1992): The Tibetan book of living and dying. Rider, London.
5 Bohm, D. (1991): On dialogue. Routledge, London.
6 Schon, D. (1987): Educating the reflective practitioner. Jossey-Bass, San
Francisco.
7 Umfjöllun um réttmæti (validity) I nýju samhengi, sjá t.d. Lather, P. (1986b):
Issues of validity in open ideological research: between a rock and a soft place.
Skoðanaskipti 17.4. bls. 63-84; Lather, P. (1993): Fertile obsession: validity
after post-structuralism. The Sociological Quarterly, 34.4, bls. 673-693.
8 Bohm, D. (1991): On Dialogue. Routledge, London.
Bohm varð fyrir miklum áhrifum af Krishnamurti - sjá Krishnamurti, J.
(1996): Total Freedom: the essential Krishnamurti, Harper Collins, New York.
9 Sjá t.d. Cixous, H. (1996): Sorties: Out and out; AttacksAVays Out/Forays. í
Cixous, H., og Clement, C.: The newly born woman. Tauris, London.
10 Okri, B. (1997): A way of being free. Phoenix, London.
11 Sjá bók mína: Guided reflection: research in practice. Blackwell Science (í
prentun).
12 Fay, B. (1987): Critical social Science, Polity Press, Cambridge.
13 Freire, P. (1972); The pedagogy of the oppressed. Penguin Books, Har-
mondsworth.
SérlyQatexti. Sjá augl. á bls. 70
'Samantekt á eiginleikum lyfs, samþykkt af Lyfjastofnun
JTfelt-Hansen et al. Oral rizatriptan vs sumatriptan: A direct comparative study in acute treatment of migraine. Headache 1998;38:748-755
‘Kramer et al. A placebo-controlled crossover study of rizatriptan in the treatment of multiple migraine attacks. Neurology 1998;51:773-781
’Silberstein et al. Rizatriptan in the treatment of menstrual migraine. Obstet Gynecol 2000;96:237-42
Maxalt
MSD, 970369
Maxalt Smclt
MSD, 970370
Töflur og frostþurrkaðar töflur; N 02 C C 04
Virkt innihaldsefni: Rízatriptan 5 mg eða 10 mg. Ábendingar: Bráð meðferð við mígreni, með eða án fyrirboðaeinkenna. Skammtar: Skammtastærðir handa fullorðnum. 18 ára og eldri.: Ráðlagður skammtur
er 10 mg. Endurteknir skammtar: Að minnsta kosti tvær klukkustundir skulu líða miííi skammta; aldrei skal taka meira en 2 skammta á sólarhring. cf höfðuðverkur kcmur aftur innan sólarhrings: ef höfuðverkur
kemur aftur eftir að upphaflegi höfuðverkurinn hefur batnað, má taka einn skammt enn. Engar upplýsingar eru um notkun rizatriptan hjá bömum yngri en 12 ára. Ekki er mælt með notkun MAXALT handa
sjúklingum yngri en 18 ára. Skammtastœrðir handa sjúklingum eldri en 65 ára: Öryggi og verkun rizatriptans hjá sjúklingum eldri en 65 ára hafa ekki verið metin á kerfisbundinn hátt. Frábcndingar: Ofnæmi
fyrir rizatriptani eða einhverjum öðrum innihaldsefnum lyfsins. Samhliða gjöf monoamínoxidasa hemla (MAO), eða að minna en tvær vikur eru liðnar frá því að meðferð með MAO-hemlum lauk. Rizatriptan er
ekki ætlað sjúklingum með alvarlega skerðingu á lifrarstarfsemi eða nýmastarfsemi. Rizatriptan er ekki ætlað sjúklingum sem fengið hafa heilablóðfall (CVA, cerebrovascular accident) eða tímabundna blóðþurrð
í heila (TIA, transient ischemic attack). Hár blóðþrýstingur, í meðallagi eða verulegur, einnig ómeðhöndlaður vægur háþrýstingur. Staðfestur kransæðasjúkdómur, þ.á.m. blóðþurrðarsjúkdómar (hjartaöng, fyrra
hjanadrep eða staðfest einkennalaus blóðþurrð), einkenni um blóðþurrðarhjartasjúkdóm eða Prinzmetal hjartaöng. Útæðasjúkdómar. Samhliða notkun rizatiptans og ergotamíns, ergot afleiða (þ.á.m. methýsergíðs)
eoa annarra lyfja sem örva 5 HT iwd viðtaKa er varasöm. Varnaðarorð og varúðarrcglur: Rizatriptan skal aðeins gefa sjúklingum þegar greining á mígreni hefur verið staðfest. Rizatriptan skal ekki gefa sjúklingum
með heilastofns- eða helftarlömunarmígreni. Rizatriptan skal ekki nota til meðferðar á ódæmigerðum (atypical) höfuðvekjum, þ.e. nöfuðverkjum sem gætu tengst mögulega alvarlegu sjúkdómsástandi (t.d.
heilablóðfalli eða sprungnum æðagúl), þar sem samdráttur æða í heila gæti reynst skaðlegur. Eins og á við um önnur lyf scm örva 5 HT imd viðtaka skal ekki gefa rizatriptan, nema að undangengnu mati, sjúklingum
sem eru líklegir til að hafa ógreindan hjanasjúkdóm og sjúklingum sem eru í hættu á ao fá kransæðasjúkdóm [t.d. sjúklingum með háan blóðþrýsting eða sykursýki, þeim sem reykja, karlmönnum sem eru eldri
en 40 ára, konum eftir tíðahvörf, sjúklingum með greinrof ogþeim sem hafa sterka ættarsðgu um kransæðasjúkdóma]. Rizatriptan skal ekki gefa sjúklingum með staðfestan kransæðasjúkdóm. Ef einkenni sem
benda til blóðþurrðarsjúkdóms í hjana eiga sér stað, skulu vi&igandi rannsóknir fara fram. EÍcki skal nota önnur 5-HT i«/id virk íyf (t.d. sumatriptan) samhliða rizatriptan. Ráðlagt er að láta a.m.k. 6 klukkustundir
liða eftir notkun rizatriptans áður en ergotamínlvf (t.d. ergotamín, díhýdró-ergotamfn og methvsergfð) eru gefin. Að minnsta kosti sólarhringur skal líða frá þ\1 að lyf sem inniheldur ergotamín er tekið inn þar til
rizatriptan er gefið. Pegar rizatriptan er gefið sjúídingum sem taka lyf sem umDrotna fyrir tilstilli CYP 2D6 skal hafa mögulegar milliverkanir í huga. Maxalt Smelt tóflur innihalda fenýlalanín (er í aspartami) (1,05
mg 1 hverri 5 mg munnlausnartóflu og 2,10 mg í hverri 10 mg munnlausnartöflu) og þess vegna á að upplýsa sjúklinga með fenýlketónureu um það. Millivcrkanir: Meðferð með MAO-hemlum er frábending
fyrir gjöf rizatriptan. Beta-blokkar: Blóðþcttni rizatriptans getur aukist við samhliða notkun própranólóls. Sjúklingar sem fá própranólól eiga að fá 5 mg skammt af rizatriptani. í rannsókn á milliverkunum \ið
ðnnur lyf, höfðu nadólól og metóprólól ekki áhrif á blóðþéttni rizatriptans. í in vitro rannsóknum á lifrarmfkrósómum úr mðnnum, höfðu tímólól og atenólól ekki áhrif á umbrot rizatriptans. Sértœkir serótónin-
cndurupptökuhemlar: Engar milliverkanir m.t.t. verkunar-háttar og lyfjahvarfa komu fram þegar rizatriptan var gefið ásamt paroxetíni. Engu að síður er ekki hægt að útiloka þann fræðilega möguleika að serótónín
heilkenni (máttleysi, aukin vöðvaviðbrögð, truflun á samhæfingu) komi fram sé rizatriptan gefið samhliða sértækum scrotónínendurupptðku-hemlum. Pegar rizatriptan er gefið sjúklingum sem taka lvf sem
umbrotna fyrir tilstilli CYP 2D6 skal hafa mögulegar milliverkanir f huga. Fa:ða: Áhrif fæou á frásog rizatriptans eftir inntöku munnlausnartaflna hafa ekki verið rannsöKuð. Pegar venjulegar rizatriptan tðflur eru
teknar inn seinkar Tnu, um u.þ.b. eina klukkustund ef þær eru teknar inn eftir máltfð. Frásogi rizatriptans getur seinkað enn mcira cf munnlausnartöflur eru teknar inn eftir máltfð. Meðganga og bijóstagjöf:
óryggi notkunar rizatriptans á meðgöngu hefur ekki verið staðfest. Pvf skal aðeins nota rizatriptan á meðgöngu ef nauðsyn krefur. Varúðar skal þvi gæta þegar konum með bam á btjósti er genð rizatriptan.
Aukaverkanir: Algengustu aukaverkanimar vom svimi, syfia og þreyta. Aðrar aukaverkanir hjá sjúklingum sem tóku einn eða fleiri skammta af rizatriptani 5 mg eða 10 mg f klínískum skammtímarannsóknum
(tíðni > 1% og hærri en þegar um sýndarlyf var að ræða) eða klínískum langtímarannsóknum (tíðni £ 1%) var raðað eftir lækkandi tíðni innan líffærakerfa: Almcnnar: Bijóstverkir, kviðverkir, hitakóf. Hjarta- og
œðahcrfi: Hjartsláttarónot, nraður hjartsláttur. Meltingarfœri: Ógleði, uppköst, munnþurrkur, niðurgangur, meltinganruflanir, þorsti. Stoðkerfi: Verkir f hálsi, stirðleiki, staðbundin þyngsli, staðbundin spenna,
vöðvaslappleiki. Taugakerfi: Höfuðverkur, náladofi, minnkuð andleg skerpa, svefnleysi, minnkað snertiskyn, skjálfti, ósamhæfoar hreyfingar, taugaóstyrkur, svimi, minnkuð áttun. Ondunatfœri: Hálsóþægindi,
andþyngsli. Húð: Roði, kláði, sviti, ofsakláði. Augu: Þokusýn. Yfirlið og hár blóðþrýstingur áttu sér sjaldan stað (£0.1% sjúklinga). Eftirtaldar aukaverkanir hafa f fáeinum lilvikum sést og í fiestum tilfellum hjá
sjúklingum sem voru fyrir f hættu á að fá kransœoasjúkdóma: Blóðþurrð f hjarta eða hjartadrep, heilablóðfall. Einnig hafa eftirtalaar aukaverkanir sést: Mcltingarfœri: Bólga í tungu. Húð: Ofnæmisútbrot. Skynfœri:
Truflun á bragðskyni/slæmt bragð. Pakkningar, vcrð (fcbrúar 2002) Töflur: 5 mg: 3 stk. 3668 6 stk. 6501 12 stk. 12091 10 mg: 3 stk. 3668 6 stk. 6501 12 stk. 12091 Maxalt Smelt: 5 mg: 3 stk. 3668
12 stk. 12091 10 mg: 3 stk. 3668 6 stk. 6501 Afgreiðsla: Lyfseðilsskylda. Grciðsluþátttaka: E. Handhafi markaðsleyfis: Merck Snarp & Dohme B.V., Haarlem, Holland. Umboðsaðili á íslandi: Farmasfa ehf,
Síðumúla 32, 108 Reykjavík.
84
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 78. árg. 2002