Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2002, Qupperneq 38

N-
-u .
m
4
Heilbrigðisáætlun
til ársins 2010
Langtimamarkmiö i heilbrigðismálum
HEILBRIGÐIS- OG
TRYGGINGAMÁLARÁÐUNEYTIÐ
■ s
ÍU
Reykjavik 2001
getur leitt einstaklinginn út í vímuefnaneyslu og e.t.v. sjálfs-
víg. Greinilegt er að styrkja þarf betur þessa einstaklinga, að-
stoða þá við að styrkja sjálfsmynd sína, halda áfram námi og
vera áfram hluti af vinahópnum og fjölskyldunni. Eins þurfa
þeir að hafa aðgang að fagfólki til að undirbúa fjölskyldu sína
undir þá staðreynd að hann/hún sé samkynhneigð. Eins bendir
margt til að fangar séu í áhættuhópi, sérstaklega fyrst eftir
handtöku. Af öðrum áhættuþáttum er helst að nefna konur á
sextugsaldri og eldri karlmenn. Hjá þessum hópum eru oft
miklar afgerandi breytingar á stöðu og tjárhag.
Til þess að ná því að fækka sjálfsvígum um 25% þarf
mikið og samstillt átak margra aðila. Aðgerðir þurfa að ná til
sem flestra samfélagsstofnana, ekki síst til skóla, heilsugæslu,
félagsþjónustunnar og kirkjunnar.
Skólakerfið er meðal fyrrgreindra stofnana en ungt fólk,
sem fremur sjálfsvíg og/eða gerir sjálfsvígstilraun, er oftast
enn í skóla. Spurning er hvort ekki þurfi að leggja meiri
áherslu á námsefni tengt lífsleikni fyrr í grunnskóla og ræða
þá opið um tilfinningar. Það að þekkja nöfn á tilfinningum,
vita hvernig sú líðan er, gæti hjálpað börnum og ungmennum
að skilja betur líðan sína og um leið verða þau meðvitaðri um
að biðja um aðstoð ef þau þurfa. Þá er einnig spurning hvort
ekki þurfi að endurskoða þátt sálfræðinga og skólahjúkrunar-
ffæðinga. Þessar stéttir eru báðar til staðar í skólakerfinu og
hægt væri að virkja þær mun betur en gert er. Á undanfornum
árum hefúr hlutverk námsráðgjafa í grunn- og framhaldsskól-
um verið eflt til muna og til þeirra leita gjarnan nemendur í
102
tilfinningalegum vanda. Þetta er þróun í rétta átt og svo er
einnig tilurð svokallaðra nemendaverndarráða sem sett hafa
verið á laggirnar i flestum skólum. Ráðin eiga að bera hag
nemenda fyrir bq'ósti og er mikilvægt að þar sé tekið mark-
visst á málum og foreldrar settir inn í mál bama sinna sem
fyrst. Þá er einnig mikilvægt að skólar setji sér ákveðnar regl-
ur um hvernig eigi að bregðast við skyndilegu dauðsfalli nem-
enda eða kennara.
Heilsugæslan hefúr lykilhlutverki að gegna í forvömum
sjálfsvíga en þó er sá hængur á að um 20.000 manns em án
heimilislæknis. Þessu þyrfti að breyta með þvi að efla og styrkja
heilsugæsluna. Auk þess mætti bæta við þjónustu sérhæfðra
hjúkrunarfræðinga, sálffæðinga og félagsráðgjafa. Heilsu-
gæslan sér þegar um ungbamaeftirlit og skólahjúkrun og er því
í lykilaðstöðu til að vinna forvamastarf með heilsueflingu. Þeir
sem gera sjálfsvígstilraun þurfa margir hveijir sálffæðiaðstoð
og eins þurfa nánir ættingjar stuðning, ekki síst eftir sjálfsvíg.
Sfyrkja þarf heilsugæsluna til að veita slíka þjónustu
Félagsþjónustan þarf oft að fást við erfið vanrækslumál og
vímuefnamál þar sem foreldri og/eða unglingur er í miklum
vanda með neyslu. Þessar fjölskyldur fara off á milli kerfa og
er erfitt að hafa yfirlit yfir hvað er verið að gera á hvaða stað.
Það er því nauðsynlegt að félagsþjónustan sé í góðu sambandi
við heilsugæslustöðvar í sínu hverfi eða byggðarlagi.
Þegar sjálfsvíg verður koma prestar nær undantekningar-
laust að málum. Þeir hafa mikið samband við eftirlifendur
fyrir jarðarför og margir þeirra hafa einnig fylgt eftir foreldr-
um, mökum eða bömum eftir jarðarfor. Samtökin Ný dögun
bjóða upp á sjálfshjálparhópa sem djákni eða prestur stýrir.
Þessir hópar hafa fengið góð meðmæli frá þeim sem þá sækja.
Sá sem missir barn eða maka í sjálfsvígi, er oft dofinn fyrst á
eftir og er illa í stakk búinn til að veija sig og sína. Það er því
mikilvægt að bragðist sé við með því að fá aðila sem við-
komandi treystir til að vera til staðar og hlusta. Síðar í ferlinu
verður syrgjandinn tilbúinn og þarf þá að meta hvort honum
nægir að fá aðstoð hjá presti, heilsugæslu, sorgarsamtökum
eða til þurfi að koma frekari aðstoð geðheilbrigðisstarfsfólks.
Talið er mikilvægt að eftirfylgd standi yfir í 1-2 ár þar sem
viðkomandi getur haft samband ef eitthvað kemur upp á. Eins
er gott að sá aðili, sem sér um eftirfylgd, hafi samband við
skjólstæðing sinn fyrir hátíðar og afmæli og dánardag til að
undirbúa skjólstæðing.
Flestir eru á því að þeir sem hafa gert sjálfsvígstilraun
þurfi aðstoð í einhvem tíma, sumir þurfa innlagnar við, en
öðrum nægir eftirfylgd á göngudeild, á heilsugæslu eða á
stofu. En það eru ekki bara sá sem gerir sjálfsvígstilraun sem
þarf aðstoð heldur einnig foreldrar, maki og börn sem þjást.
Þar koma inn þær stofnanir sem áður voru taldar, það er
heilsugæslan, skólinn, félagsþjónustan og kirkjan. Auk þessa
em til samtök eins og Geðhjálp og Ný dögun sem em með
ýmiss konar fræðslu og fúndi.
Ef fækka á sjálfsvígum verða heilbrigðis-, félagsmála-,
menntamála- og dóms- og krikjumálaráðuneytin að snúa bök-
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 78. árg. 2002