Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2003, Blaðsíða 29

Hólmfríður K. Gunnarsdóttir, sérfræðingur á
rannsókna- og heilbrigðisdeild Vinnueftirlitsins
PISTILL
Að líta sér nær
Að líta sér nær
Fáir þekkja heilsufarshættur á vinnustað betur
en þeir sem búa við þær. Þar er hver og einn
sérfræðingur á sínum vinnustað. Þó getur ver-
ið að hættur liggi í leyni sem enginn gerir sér
grein fyrir fyrr en löngu seinna, þegar skaðinn
er skeður. Dæmi um það er asbest sem nú er
vitað að veldur krabbameini í fleiðru lungn-
anna en það var ekki vitað lengi vel og marg-
ir hlutu óbætanlegan skaða.
Sum störf eru líkamlega erfið og þá metur fólk
það gjarnan mest að vinnuaðstaðan sé ákjósan-
leg, að ekki þurfi að bogra og beygja sig og lyfta
þungu. Enginn vill vinna í vondu lofti, fólk vill
að hitastigið sé hæfilegt o.s.frv.
Sumir þeirra sem fjalla um vinnuvernd leggja á-
herslu á vinnuskipulagið. Vinnuskipulag felur í
sér stjórnun, sjálfræði, vinnufyrirkomulag, ein-
hæfni o.fl.
Vinnuaðstæður hjúkrunarfræðinga á sjúkrahús-
um, hvort heldur á hjartadeild eða annars staðar,
eru sérstakar að því leyti að sjúkrahús eru eins
konar rfki í ríkinu, lokaðar stofnanir þar sem til-
tekin lögmál ríkja bæði í samskiptum fólks og
stjórnunarlegri uppbyggingu. Fleilsuvernd
starfsmanna í því umhverfi hlýtur að taka mið af
þeim aðstæðum.
Sem dæmi um heilsufarslega hættu þar má
nefna streitu eða andlegt álag í vinnunni. Al-
þjóðavinnumálastofnunin (International Labour
Office) hefur gefið út skýrslu um vinnutengda
streitu í hjúkrun og ráð til að vinna gegn henni
(Cox, 1996). Vinnutengd streita er algeng meðal
þeirra sem hafa mikið með aðra að gera, þetta
gildir t.d. um heilbrigðisstéttir, kennara og þá
sem ávaxta fé annarra, svo að einhverjir séu
nefndir. Haft er fyrir satt að streita sé sívaxandi
í nútímanum en sú sem þetta skrifar er ekki svo
sannfærð um að það sé rétt. Líklegra er að fólk
gefi meiri gaum að líðan sinni nú en áður var.
Dæmi um aðra bábilju er að vinnutími fólks hafi
lengst þótt staðreyndin sé sú að vinnutíminn
hefur stórlega styst á undanförnum áratugum.
Þetta er gott að hafa í huga þegar streitan sækir að. Hvers
vegna finnur fólk fyrir streitu og hvað er hægt að gera til að
draga úr henni og auka vellíðan? Vitað er að ef streitan fær að
vaxa og ef hún verður langvarandi leiðir hún til kulnunar eða
starfsþrota sem lýsir sér með uppgjöf, áhuga- og vonleysi.
Talið er að meðal þess sem stuðli að streitu í starfi hjúkrunar-
fræðinga sé:
1. Þegar verkefnin eru yfirþyrmandi og hjúkrunarfræðingur-
inn hefur ekki næga þekkingu, aðstæður eða getu til að
leysa þau.
2. Vinnan fullnægir ekki þörfum hjúkrunarfræðingsins.
3. Hjúkrunarfræðingurinn hefur ekki stjórn á aðstæðum.
4. Hjúkrunarfræðingurinn fær lítinn stuðning bæði á vinnu-
staðnum og heima fyrir.
Andlegt álag í vinnunni tengist samspili vinnunnar, vinnu-
skipulagsins, stjórnunar og vinnuumhverfisins annars vegar og
getu og þörfum starfsmannsins hins vegar en vanh'ðan í vinn-
unni getur Ieitt til h'kamlegra jafnt sem andlegra einkenna.
Breytingar á frumvarpi til laga um aðbúnað og hoilustuhætti á
vinnustöðum liggur fyrir Alþingi. Ein helsta breytingin, sem
þar kemur fram, er að atvinnurekendum verður gert skylt að
gera áháettumat á vinnustöðum. Atvinnurekandinn ber ábyrgð
á því að vinnan sé ekki heilsuspillandi fyrir starfsmennina,
hvort sem litið er til andlegra eða líkamlegra þátta. Áhættu-
matið er ófrávíkjanleg skylda samkvæmt tilskipun frá Evrópu-
sambandinu. Ferli áhættumatsins er í stuttu máli þetta:
1. Skoða hvaða heilsufarshættur leynast á vinnustaðnum.
2. Meta hvað hættan er mikil og hvaða afleiðingar hún getur
haft.
3. Hrinda af stað umbótum.
4. Meta árangur umbótanna.
5. Endurmeta heilsufarshættuna.
6. Kanna hvaða fræðslu og þjálfun þarf að veita starfsmönn-
um sem búa við heilsufarshættu sem ekki er unnt að fjar-
lægja.
Um daginn leit ég í kringum mig og athugaði hvaða heiisufars-
hættur væru helstar í minni eigin vinnu. Ég komst að þeirri
niðurstöðu að verst væri kyrrsetan - að sitja við skrifborðið ár
eftir ár býður margs konar hættum heim. Ég stóð upp af stóln-
um, ákvað að vera duglegri í ræktinni og skrifaði pistil sem
getur að líta á http://www.doktor.is/.
Heimild:
Tom C., Amanda G. og S. Cox. (1996). Work-relotedstress in nursing: Controlling the risk
to health. Working paper, C0NDI/T/WP.4. Genf: Alþjóöavinnumálastofnunin.
Timarit íslenskra hjukrunarfræðinga 3. tbl. 79. árg. 2003