Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2003, Blaðsíða 34

Svava Aradóttir, hjúkrunarfræðingur
Umönnun fólks meö heilabilunarsjúkdóma í Ijósi kenninga Tom Kitwood
W
Ahrif umönnunarumhverfisins á þróun
sjúkdómanna og einkenna þeirra
Við mannfólkið byggjum á fortíðinni og tengjum okkur við
hana: við vitum hver við erum og hvaðan við erum. Við
þekkjum fjölskyldur okkar og vini, við vitum hvað þetta
fólk heitir. Við vitum hvort við eigum börn eða ekki. Flest
okkar hafa þekkt foreldra sína, afa og ömmur og viö mun-
um eftir þeim. Við munum margt frá barnæsku og eigum
minningar, góðar minningar og slæmar minningar, minn-
ingar sem segja okkur að við höfum verið til, að við höfum
lifað lífi sem er einstakt, okkar lífi.
Samhengið í lífi okkar veitir ákveðna öryggiskennd, en
hvað gerist þegar við töpum samhenginu? Hvað verður um
öryggiskenndina?
Fólk, sem veikist af heilabilunarsjúkdómum, tapar smátt og
smátt samhenginu í tilveru sinni. Lífið og umhverfið einkenn-
ist af ringulreið, upplausn og öryggisleysi og tilveran verður
samhengislaus. Þetta hefur oftar en ekki í för með sér angist
og óróleika. Einstaklingur, sem alla tíð hefur verið friðsemd-
armanneskja, getur orðið reiður og uppstökkur og jafnvel far-
ið að slá frá sér. Margir verða hömlulausir, orðljótir og tilfinn-
ingatjáningin verður afar sterk. Ef umhverfið bregst við með
höfnun og stöðugum leiðréttingum eykst óöryggið og viðbrögð
hins sjúka geta orðið enn tilfinningaþrungnari. Sjálfsvitundin
fer að brotna niður, hægt og bítandi.
Persónan á bak við sjúkdóminn
Reynsla okkar og skilningur á sjálfum okkur, nánasta umhverfi
og þeim sem í kringum okkur hrærast er hin raunverulega til-
vist okkar. Hægt er að skilgreina tilveruna og mannfólkið út frá
ýmsum þáttum, líffræðilegum, lífeðlisfræðilegum o.fl., en það
sem ræður mestu um líf okkar sem manneskju er, hvernig við
skynjum okkur sjálf og hvert annað. Þetta er rauði þráðurinn í
vinnu Toms Kitwoods með fólki með heilabilunarsjúkdóma.
Breski sálfræðingurinn Tom Kitwood var prófessor við Brad-
fordháskóla á Englandi. Hann lést um aldur fram í nóvember
1998.
Kitwood beitti sér í fjölda ára
gegn hinu hefðbundna við-
horfi umhverfisins á fólki með
heilabilunarsjúkdóma og þeim
einkennum sem fylgja þessum
sjúkdómum.
Hefðbundna viðhorfið hefur
verið að heilabilunarsjúkdómur sé sálrænt á-
stand, vitglöp, afleiðing af vefrænum sjúkdómi,
versnandi hrörnum í heila sem endi með að hinn
sjúki verði „líkami án sálar“. Þetta viðhorf hefur
í för með sér áherslur sem einkennast af „pöss-
un“ og hjúkrun sem getur tekið á versnandi lík-
amlegu ástandi hins sjúka hverju sinni. Oróleiki
hjá þeim sjúka er oft meðhöndlaður með róandi
lyfjum sem vissulega geta sefað og róað en gera
sjúklinginn í mörgum tilfellum sinnulausan og
skerða hreyfigetu hans.
Tom Kitwood heldur því einnig fram, að hinn
hefðbundni skilningur á heilabilunarsjúkdómum
geti haft í för með sér meðferð sem gerir aðstæð-
ur og ástand hins sjúka mun verra og erfiðara en
ástæða er til. Þetta kallar hann „illkynja félags-
sálfræði". Hann segir að innsæi og sálfræðilegur
skilningur á því hvernig hinn sjúki einstaklingur
skynjar aðstæður sínar, geti orðið til þess að um-
önnun og meðferð fólks með heilabilunarsjúk-
dóma verði endurmetin og breytist til batnaðar.
Hugmyndir og kenningar Kitwoods eru þekktar
víða um heim og hafa vakið mikla athygli.
I staðinn fyrir að beina athyglinni að sjúkdómn-
um, að heilabiluninni, er sá persónubundni og
einstaki einstaklingur, sem býr nú við skerta
heilastarfsemi, í brennidepli hjá Kitwood.
Sú sýn á manninn, sem er undirstaða kenninga
Tom Kitwood, byggist á trúarlegum, heimspeki-
32
Tímarit íslenskra hjúkrunarfræðinga 3. tbl. 79. árg. 2003