Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2003, Blaðsíða 13

Bakgrunnur kenningarinnar
Upphafleg áhersla í samskiptarannsóknum
mínum var að spyrja fyrrverandi sjúklinga um
eigin reynslu af umhyggju og umhyggjuleysi (sjá
Halldórsdóttir, 1989, 1990, 1990a). Mörg þeirra
sem ég ræddi við sögðu að sumir sýndu hvorki
umhyggju né umhyggjuleysi. Þá voru einnig
mörg sem sáu stigsmun í umhyggjunni og líka í
umhyggjuleysinu. Fyrir um það bil áratug komst
ég því að þeirri niðurstöðu við nánari greiningu
(secondary analysis) á rannsóknarniðurstöðum
mínum úr tveimur fyrirbærafræðilegum rann-
sóknum (Halldórsdóttir, 1990, og Halldórsdóttir,
1990b) að það væru fimm grundvallarveruhættir
í mannlegum samskiptum (Halldórsdóttir,
1991). Eftir að hafa gert enn frekari rannsóknir
í doktorsnámi mínu (Halldórsdóttir, 1996) og
eftir að ég lauk því (t.d. Halldórsdóttir, 2001)
hef ég haldið áfram að rannsaka samskipti og
velta fyrir mér áhrifum þeirra. Þegar ég fór að
líta til baka yfir farinn veg eftir að hafa stundað
samskiptarannsóknir í rúmlega áratug velti ég
því fyrir mér hver meginatriðin væru í hinum
ýmsu samskiptaháttum og því hvaða áhrif þau
hefðu á þá sem fyrir þeim verða. Sú samskipta-
kenning, sem ég kynni í þessari grein, er ávöxtur
af þessum pælingum.
Frá rannsóknum til kenningarsmíöi
Kenningin er byggð á sjö tímaritsgreinum og
bókarköflum sem allar birta rannsóknir sem ég
hef ýmist unnið að ein eða með öðrum. Allar
ofangreindar rannsóknir fólu meira eða minna í
sér reynslu fólks af samskiptum við mismunandi
aðstæður (sjá töflu I). Ekki er rými til að lýsa
þessum rannsóknum nánar en áhugasömum er
bent á að afla sér þeirra. Þær verður allar að finna
á heimasíðu minni í nánustu framtíð. Ávöxtur
kenningarsmíðarinnar er ný samskiptakenning
um samskiptahætti og áhrif þeirra. Kenningin
byggir á rannsóknum á reynslu fólks af samskipt-
um (rannsókn I, II, IV og VI - sjá töflu I) ásamt
reynslu fólks af aðstæðum sínum sem sjúklingar
eða þjónustuþegar innan heilbrigðisþjónustunnar
(rannsókn V og VII - sjá töflu I) - sem einkennist
af varnarleysi og er nátengt því hvernig heil-
brigðisstarfsmenn nota eða misnota vald sitt í
samskiptum sínum og áhrif þess á „rödd“ sjúkl-
ingsins eða þjónustuþegans. Að auki byggir kenningin á nánari
greiningu minni (rannsókn III) á rannsókn I og II ( sjá töflu I).
Þessi greining er megingrundvöllur kenningarinnar.
Tafla I.
Rannsóknir notaöar til aö þróa kenninguna
N=
18
12
Aldur
33-59
28-47
28-59
41-72
38-69
33-42
23-42
Rannsókn - Lýsing á úrtaki - Fjöldi samræöna - Birting
Ranns. I. Reynsla sjúklinga af umhyggju og umhyggjuleysi
í samskiptum viö hjúkrunarfræöinga. Fyrrverandi sjúkl-
ingar. Þátttakendur höföu haft samskipti viö hjúkrunar-
fræöinga á ýmsum deildum sjúkrahúsa. Rætt tvisvar viö
hvern þátttakanda. (Halldórsdóttir, 1989, 1990, 1990a)
Ranns. II. Reynsla hjúkrunarfræðinema af umhyggju og
umhyggjuleysi í samskiptum við kennara. Fyrrverandi
hjúkrunarfræðinemar. Fjórir höföu BS-gráöu í hjúkrunar-
fræöi, fjórir höföu MS-gráöu og einn var í doktorsnámi.
Rætt við hvern þátttakanda einu sinni eða tvisvar.
(Halldórsdóttir, 1990b).
Ranns. III. Meginveruhættir. Nánari greining á rannsóknum
I og II meö sérstöku tilliti til samskipta og áhrifa þeirra.
(Halldórsdóttir, 1991).
Ranns. IV. Reynsla af umhyggju og umhyggjuleysi í
samskiptum viö hjúkrunarfræðinga og aöra heilbrigðis-
starfsmenn. Þátttakendur höföu þjáðst af ýmsum tegund-
um krabbameina. Rætt viö hvern þátttakanda einu sinni til
þrisvar (Halldórsdóttir og Hamrin, 1996).
Ranns. V. Reynslan af því aö vera meö krabbamein. Fólk
sem haföi haft eöa var meö krabbamein. Rætt viö hvern
þátttakanda einu sinni til þrisvar (Halldórsdóttir og
Hamrin, 1997).
Ranns. VI. Umhyggja og umhyggjuleysi í samskiptum við
hjúkrunarfræöinga/ljósmæður. Konur sem höföu fætt heil-
brigö börn. Konurnar höföu átt 1-4 börn hver. Samtals áttu
þessar konur 21 barn á aldrinum 2 mánaða til 20 ára.
Meðaltími frá siöustu fæöingu var um 3 ár. Rætt einu sinni
viö hverja konu. (Halldórsdóttir og Karlsdóttir, 1996).
Ranns. VII. Reynsla af því aö fæöa börn. Konurnar höföu átt
heilbrigö börn. Samtals áttu þessar konur 28 börn.
Meöaltími frá síöustu fæðingu voru 2 ár. Rætt einu sinni
viö hverja konu. (Halldórsdóttir og Karlsdóttir, 1996a).
Tímarit islenskra hjukrunarfræðinga 3. tbl. 79. árg. 2003
11