Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2003, Blaðsíða 36

Það sem mestu skiptir í samskiptum við fólk með heilabilun-j
arsjúkdóma er ekki hvernig gengur að breyta hegðun þeirraj
eða hvernig við stjórnum hegðun þeirra. Tom Kitwood segir að
mestu skipti hvernig umönnunaraðilum og öðrum þeim sem í
j kringum þann sjúka eru, tekst að fást við eigin viðbrögð og
varnir þannig að hægt sé að ræða við þann sjúka þar sem hann
er og á hans forsendum. Þannig og aðeins þannig geta lifandi!
samskipti átt sér stað, segir Kitwood.
Skert starfsemi heilans
j Tom Kitwood vann árum saman með fólki sem vegna heilabil- j
unarsjúkdóma átti við ýmsa örðugleika að stríða. Hann reyndij
að skilja og skýra hegðun hinna sjúku út frá tveim ferlum, j
annars vegar út frá þeirri líkamlegu og andlegu skerðingu sem
heilabilunarsjúkdómurinn hefur í för með sér og hins vegar út
frá persónubundinni aðlögun einstaklingsins að þeim breyt-
ingum í tilverunni sem skerðing á færni veldur. Þetta gefuri
nýjan og óhefðbundinn grundvöll sem við getum notað til að j
aðstoða fólk með heilabilunarsjúkdóma í öllum þeim vand-j
kvæðum sem tilvera þess mótast af.
Við getum e.t.v. brugðist betur við afbrigðilegri hegðun sem or- j
sakast af skertri heilastarfsemi ef við leggjum okkur meira fram j
við að skilja að atferli hins sjúka er ekki bara afleiðing þessj
skaða sem sjúkdómurinn hefur valdið heldur einnig viðbrögð
} hans við því sem skert persónuleg færni hefur í för með sér.
| Lykillinn að árangursríkum samskiptum við fólk með heilabil- j
unarsjúkdóma er að koma fram við það þar sem það er, í nú-j
| inu og veita því þann stuðning sem það þarfnast hér og nú, aðj
skilja tengslin milli sjúkdómsins og aðferða einstaklingsins tilj
að tjá sig.
Sjálfsmynd
Fólk með skerta hæfni vegna heilabilunarsjúkdóma hefur tak-j
markaða möguleika til athafna og til að öðlast nýja reynslu.
Þetta fólk er meira eða minna háð umhverfi sínu og þeim sem
þar eru. Skynjun þess kemur í gegnum sambönd við nánustu j
fjölskyldu og þá starfsmenn sem eru ráðnir til að sjá um á-
j kveðin verkefni sem hinn sjúki þarf hjálp við. Tom Kitwood:
j heldur fram að það, hvernig þessi verkefni séu leyst af hendi, j
j skipti sköpum um hvernig hinn sjúki einstaklingur skynjarj
sjálfan sig og umhverfi sitt. Hann segir að mörg af þeim við- j
brögðum, sem starfsmenn og ættingjar sýna, geti haft svo nei- j
kvæð áhrif á þann sem er háður hjálpinni, að afleiðingin verðij
að persónuleikinn brotni niður í stað þess að styðja við ogj
styrkja sjálfsmyndina.
Grundvallarhugsunin í kenningu Toms Kitwoods er að um-
hverfið, og þá sérstaklega sú umönnun sem starfsfólkið veitir, j
hafi úrslitaþýðingu fyrir þróunina á einkennum heilabilunar-1
Tímarit islenskra hjúkrunarfræöinga 3. tbl. 79. árg. 2003
sjúkdómsins. Um leið og Kitwood talar um „ill-
kynja félagssálfræði" leggur hann áherslu á að
slíkt þurfi ekki að fela í sér meðvitaðan illvilja
umhverfisins.
j Við skulum alltaf gera ráð fyrir að umönnunarað- j
ilar og aðrir sem umgangast hinn sjúka, geri það j
besta sem hægt er miðað við þær forsendur sem j
þeir hafa. Séu aftur á móti þær forsendur byggð-
ar á vanþekkingu eða óhagkvæmum aðstæðum
skal betur að gætt.
Kitwood hefur sett upp dæmi um óæskileg við-
j brögð umönnunaraðila sem geta leitt til versn-1
j andi ástands einstaklingsins, það sem hann j
I nefnir „illkynja félagssálfræði":
• Umönnunaraðili ruglar eða beitir einstakling-
inn klækjum til að hann verði auðveldari
viðureignar.
• Umönnunaraðila finnst auðveldara að geraj
hlutina sjálfur en að hjálpa hinum skerta ein- :
stakling sem þar með er sviftur sjálfræði sínu. j
• Umönnunaraðili kemur fram við sjúklinginn
eins og hjálparvana barn sem þarf að læra
hvernig á að haga sér.
• Umönnunaraðili sáir óöryggi og hræðslu í hug
sjúklingsins með þvf að nota hótanir eða beita
valdi.
• Umönnunaraðili kemur fram við sjúklinginnj
út frá eigin fordómum, stimplar hann út frá
skerðingu hans, en lítur ekki á hann sem per-
sónu með sjálfsímynd og persónuleika.
• Umönnunaraðili lætur eins og sjúklingurinn
sé ekki til, virðir hann að vettugi.
i • Umönnunaraðili er svo mikið að flýta sér að:
sjúklingurinn nær ekki að hugsa eða bregðast
við, álagið verður meira en hann þolir og hon-
um finnst hann ömurlegur á allan hátt.
| • Umönnunaraðili gerir lítið úr og vanmeturj
þær tilfinningar og þann huglæga veruleika
sem sjúklingurinn skynjar.
: • Umönnunaraðili lítur meðvitað fram hjá ósk-
um sjúklingsins um hjálp, eða sinnir ekki aug- j
Ijósum þörfum hans.
: • Umönnunaraðili ásakar sjúklinginn fyrir að
framkvæma eða framkvæma ekki við aðstæð-
ur þar sem sjúklingurinn getur ekki eða skilur
ekki vegna skerðingar sinnar hvers umönnun- j
araðilinn ætlast til.
: • Umönnunaraðili brýtur almennar umgengnis-
og samskiptareglur með því að blanda sér