Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2003, Blaðsíða 8

Erla Dóris Halldórsdóttir
Plejemodre og hjúkrunarkonur:
Frumherjar íslenskrar
hjúkrunarstéttar
Áriö 2003, sem senn lýkur, telst merkt ár í sögu ís-
lenskrar hjúkrunarstéttar og við hæfi aö minnast tíma-
mótanna. 30 ár eru liðin frá stofnun námsbrautar í
hjúkrunarfræöi viö Háskóla íslands og 100 ár frá komu
dönsku hjúkrunarkonunnar, frökenar Harriet Kjær en
hún varö fyrsti formaður Félags íslenskra hjúkrunar-
kvenna þegar félagiö var stofnaö áriö 1919. Áriö 2003
tengist einnig sorg í sögu íslenskrar hjúkrunarstéttar því
einn af frumherjum stéttarinnar, María Pétursdóttir
hjúkrunarfræöingur og skólastjóri, lést hinn 4. septem-
ber áriö 2003.
Fjórir frumherjar íslenskrar hjúkrunarstéttar eru til umfjöllun-
ar í þessari grein en þær tengjast allar upphafsárum nýrrar
kvennastéttar sem fór að mótast og þróast á Islandi í byrjun 20.
aldar. Konurnar eru Christophine Bjarnhéðinsson, Harriet
Kjær, Kristín Thoroddsen og Sigríður Eiríksdóttir. Þær fæddust
allar á síðari hluta 19. aldarinnar og gengu menntaveginn en
slíkt var ekki sjálfgefið á þeim tíma því að námsmöguleikar
kvenna voru ekki miklir, hvorki hér á landi né í Danmörku.
Einu samgöngurnar milli íslands og umheimsins fyrir 100
árum voru skipakomur. Hinn 27. mars árið 1903 nálgaðist
danska póstskipið Laura Reykjavík. Einn af farþegum skipsins
var Harriet Kjær, .40 ára dönsk hjúkrunarkona.
Fröken Kjær, eins og hún var
titluð af bæjarbúum, hafði lagt
af stað frá Kaupmannahöfn,
höfuðborg íslands, með gufu-
skipinu nokkrum dögum áður
áleiðis til Islands. Hún var hin
nýja plejemoder, yfirhjúkrunar-
kona, á Holdsveikraspítalanum
í Reykjavík (Þjóðskjalasafn ís-
lands. Skjöl frá Suðuramtinu).
Þannig hefst saga þessarar
dönsku hjúkrunarkonu hér á
landi. Hún átti eftir að dvelja á íslandi næstu 27 árin og helga
starfskrafta sína hjúkrun holdsveikra.
Henriette Christine Kjær, eins og hún hét fullu nafni, fædd-
ist 19. júní árið 1863 í Kaupmannahöfn. Faðir hennar,
Frederik Emanuel Kjær, var verkamaður og starfaði við þak-
hellulangir í Kaupmannahöfn og móðir hennar var sænsk,

Henriette Christine Kjær (1863-1950)
Anna Sophie Jensdatter, og hafði hún flust frá
Kullaberg á Norðvestur-Skáni í Svíþjóð til Dan-
merkur. Anna Sophie sá um bú og barn eins og
tíðkaðist á þeim tímum en fáar konur unnu utan
heimilis. Fjölskyldan bjó \4ð kröpp kjör í Skvald-
ergade 14 sem er í miðborg Kaupmannahafnar
(Rigsarkivet. Holmen sogns kirkebog 1863-69).
Þegar líða tekur að aldamótum 1900 fara viðhorf
kvenna fyrir bættum kjörum og réttindum að
segja til sín, bæði hér á landi sem og annars
staðar á Vesturlöndum. Ástæður þessara við-
horfsbreytinga kvenna voru margvíslegar (Kristín
Björnsdóttir, 1999). Hlutskipti þeirra var oftast
að giftast, eignast börn og sjá um heimilið. Sá
sem aflaði heimilinu tekna var karlmaðurinn.
Þannig var það ekki aðeins í Danmörku og á ís-
landi heldur einnig annars staðar í hinum vest-
ræna heimi. Konur höfðu ekki aðgang að æðri
menntastofnunum eins og háskólum.
Harriet Kjær var ein þeirra kvenna í Danmörku
sem greip tækifæri til mennta. Að öðrum kosti
hefði henni varla boðist önnur staða í þjóðfélag-
inu heldur en vinnukonustaða eða húsmóður-
starf. Ekki er vitað hvenær hún hóf hjúkrunar-
námið en hún lauk því frá díakonissustofnuninni
í Kaupmannahöfn. Við það sjúkrahús var starf-
ræktur fyrsti hjúkrunarskóli í Danmörku frá ár-
inu 1863. Fyrirmynd að stofnun díakonisstofn-
unarinnar í Kaupmannahöfn var svokallað
Kaiserwerth-sjúkrahús í Þýskalandi sem þýskur
prestur, Theodór Fliedner að nafni, og eiginkona
hans, Friðrikka, höfðu sett á stofn árið 1836
(Erla Dóris Halldórsdóttir, 1996).
Christophine Bjarhéðinsson hafði einnig gengið í
hjúkrunarskóla í Danmörku en ekki hinn sama og
Harriet Kjær. Christophine Mikkeline, eins og
hún hét fullu nafni, bar ættarnafnið Jurgensen
áður en hún gifti sig. Hún fæddist 1. október árið
1868 í litlu þorpi, Ebeltoft á Jótlandi.
Danska póstskipið Laura. Myndin er i eigu Þjóðminjasafn Islands
Timarit íslenskra hjúkrunarfræðinga 5. tbl. 79. árg. 2003