Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2008, Blaðsíða 25

meðal yngri kvenna má rekja beint til
aukins frjálsræðis beggja kynja í kynlífi.
Rannsóknir hafa staðfest að mikill fjöldi
karla er sýktur af veirunni og að veiran
berst á milli kynja við kynmök.
Fundist hafa yfir 100 stofnar HPV-
veirunnar og um 40 þeirra í kynfærum
kvenna. HPV-stofnar skiptast í illkynja
og góðkynja stofna með tilliti til áhættu
á krabbameini. Af góðkynja stofnunum
eru HPV 6 og 11 taldir valda allt að 90%
af kynfæravörtum. HPV-veiran er talin
eiga sök á krabbameini í leghálsi (100%),
leggöngum (90%), burðarbörmum (40%),
endaþarmi (40%), munnholi og hálsi (12%)
og getnaðarlimi (40%) og er þannig talin
tengjast um 8% allra krabbameina.
í rannsókn frá 2007, sem fram fór á
fjórum Norðurlandanna þar sem 70.000
konur (18-45 ára) voru spurðar hvort
heilbrigðisstarfsmaður hefði greint hjá
þeim kynfæravörtur, kom fram að sýkingin
var algengust á íslandi þar sem 12%
kvennanna svöruðu játandi. Enn fremur
kom skýrt fram að kynfæravörtusmit
fer ört vaxandi hjá ungum íslenskum
stúlkum og höfðu 20% kvennanna í
yngsta hópnum fengið kynfæravörtur fyrir
26 ára aldur. Jafnframt kom fram að
langsterkasti áhættuþátturinn fyrir því að
fá kynfæravörtur var fjöldi rekkjunauta,
en hann hefur aukist mjög hratt á
íslandi hjá ungum konum sem voru með
talsvert fleiri rekkjunauta en ungar konur
á hinum Norðurlöndunum. Til dæmis
greindu 26-30 ára íslenskar konur frá 15
rekkjunautum að meðaltali.
í fyrirlestri á læknadögum 2008 kom
fram í erindi dr. Jóns Hjaltalíns að
húðsjúkdómalæknar verða varir við mikla
aukningu á kynfæravörtusmiti bæði hjá
konum og körlum í sambandi við rakstur
á skapabörmum og nærliggjandi svæðum.
Ástæður þessa eru að við raksturinn verður
oft rof í húð sem auðveldar veirunni aðgang
að grunnlögum húðarinnar. Þetta staðfestir
enn frekar að breytt kynlífshegðan meðal
yngri kvenna getur haft ófyrirsjáanlegar
afleiðingar í för með sér.
Nú eru komin á markað tvö bóluefni gegn
HPV 16/18 stofnum sem samkvæmt
rannsóknum á leitarstöðinni valda um
60% af leghálskrabbameini hér á landi.
Bæði þessi bóluefni hafa fengið markaðs-
leyfi hjá Evrópusambandinu og á Evrópska
efnahagssvæðinu, þ.m.t. íslandi. Þau
eru Cervarix® frá GlaxoSmithKline og
Gardasil® frá Merck. Gardasil® beinist að
auki gegn HPV 6/11 kynfæravörtuveirum.
Bólusetja þarf þrisvar á sex mánaða
tímabili. Bóluefnið getur ekki valdið
sýkingu en örvar ónæmiskerfi líkamans
og eru aukaverkanir hverfandi. Ekki er
vitað hve lengi bólusetníngin varir eða
hvort gefa þarf vibótarskammt (booster)
síðar en rannsóknir sýna að bóluefnið
veitir vörn í að minnsta kosti sjö ár eftir
bólusetningu. Ekki hefur verið tekin nein
ákvörðun um almenna bólusetningu á
íslandi en hægt er að fá bóluefninu
ávísað af lækni og er kostnaður konunnar
um 70.000 krónur.
Mörgum spurningum er enn ósvarað
varðandi þessi bóluefni, meðal annars hvort
bólusetja eigi bæði stúlkur og drengi, á hvaða
aldri á að bólusetja, hvað á að ráðleggja
eldri konum og hvort bóluefnin verka á
aðra stofna en þá sem eru í bóluefninu.
Ljóst er þó, að bólusetning er eingöngu
viðbót við skipulagða krabbameinsleit en
kemur ekki í staðinn fyrir hana. Bólusetning
hefur ekki heldur áhrif á nauðsyn þess að
nota smokk við skyndikynni. Mikilvægt er
því að fræða ungar stúlkur um kosti og
galla bólusetningar til að koma í veg fyrir
að þær fyllist falskri öryggiskennd eftir
bólusetningu.
Komin er á markaðinn ný greiningaraðferð
við frumupróf, svokallað vökvapróf þar
sem frumustrok úr leghálsi er sett í
vökva í stað þess að strjúka því á gler.
Þessi aðferð er talin fækka ófullnægjandi
frumustrokum en auðveldar einnig að
mæla HPV-veirur í vökvanum með
sérstöku HPV-greiningarprófi. Þetta
greiningarpróf auðveldar eftirlit með
konum sem fá vægar forstigsbreytingar
aftur og aftur, eftirlit eftir keiluskurð
og til að greina konur sem teljast í
hættu eftir fertugt þrátt fyrir að fyrri
frumustrok hafi verið eðlileg. Þessar nýju
rannsóknaraðferðir kosta samtals allt að
50 milljónir á ári og hafa ekki fengist
samþykktar af heilbrigðisráðuneytinu.
Að lokum. Tilgangur þessarar greinar er
af tvennum toga. í fyrsta lagi að benda
á mikilvægi leghálskrabbameinsleitar og
góðan árangur af henni hér á landi og þá
staðreynd að ef leitin væri ekki til staðar
væri sjúkdómurinn í mikilli uppsveiflu vegna
breytinga á háttum og kynhegðan yngri
kvenna eftir 1970. Það er því full ástæða til
að hvetja ungar konur að mæta reglulega
til leitar. Einnig að benda á að breytingar
á háttum og kynhegðun hafa valdið því
að kynfæravörtusmit fer ört vaxandi hjá
ungum íslenskum stúlkum. Jafnframt að nú
er komið á markað bóluefni sem veitir vörn
gegn ákveðnum stofnum HPV - veirunnar.
í öðru lagi er ástæða að vekja athygli á átaki
Evrópusamtaka gegn leghálskrabbameini
(ECCA: European Cervical Cancer Associa-
tion: http://www.ecca.info. Samtökin berjast
fyrir þvi' að allar evrópskar konur hafi sama
rétt til bestu fáanlegu forvarna gegn legháls-
krabbameini. Baráttumerki samtakanna er
vísdómsperlan sem í alþjóðlegri orðabók um
orðatiltæki er talin tákna „mikilvæg ráðgjöf".
Mjög góður árangur hér á landi í forvörnum
gegn leghálskrabbameini er næg ástæða
til að íslenskar konur styðji aðrar evrópskar
konur til sama réttar.
* Nýgengi er fjöldi krabbameina sem greinast á
einu ári.
** Dánartíðni er fjöldi einstaklinga sem deyr á
einu ári í tilteknu þýði.
*** Alheimsstaðall er tilbúinn staðall. Tölur hverrar
þjóðar eru umreiknaðar og yfirfærðar í alheims-
staðal sem gerir tölurnar sambærilegar milli
landa jafnvel þó aldursdreifing sé ólfk.
**** Aldurstíðni/aldursstöðlun eru umreiknaðar tölur
til að fá sambærilegar tölur milli landa jafnvel
þótt aldursdreifing sé ólík.
***** ífarandi merkir að æxlið vex inn í aðra,. nálæga
vefi en takmarkast ekki við upprunalega setið
(er ekki lengur carcinoma in situ).
Heimildir:
Guðrún Agnarsdóttir. Hvers vegna vilja ungar konur
mæta í leghálsskoðun? Sótt 16. janúar 2008 á
http//www.krabb.is/?PagelD=27&newsid=653.
Jóhann Heiðar Jóhannsson. Tölvupóstsamskipti 30.
janúar 2008 á johannhj@landspitali.is.
Kristján Sigurðsson (2007). HPV bólusetning og
leghálskrabbameinsleit á íslandi. Læknablaðið,
93, 819.
Kristján Sigurðsson. Leghálskrabbameinsleit - starf-
semi í mótvindi. Sótt 10. janúar 2008 á http://
www. krabb. is/?Pagel D=27&newsid=333.
Kristján Sigurðsson. Skipuleg leghálskrabba-
meinsleit - árangur og framtíðarsýn. Sótt 10.
janúar 2008 á http://www.krabb.is/?PagelD=27
&newsid=493.
Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags íslands. Sótt
17. janúar 2008 á http://www.krabbameinsskra.
is/index.jsp?icd=C53.
Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags íslands. Sótt
17. janúar 2008 á http://www.krabbameinsskra.
is/?id=g#agestd.
Landlæknisembættið. Sótt 27. janúar 2008 á http://
landlaeknir.is/Pages/787.
Susanne Kruger Kjær, Trung Nam Tran, Par Sparen,
Laufey Tryggvadóttir, Christian Munk, Erik
Dasbach, Kai-Li Liaw, Jan Nygárd, Mari Nygárd
(2007). The burden of genital warts: A study of
nearty 70,000 women from the general female
population in the 4 nordic countries. Journal of
Infectious Diseases, 196 (15. nóvember), 1447-
1454.
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 1. tbl. 84. árg. 2008
23