Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2008, Blaðsíða 33

FRÆÐSLUGREIN
lækna (Faithful og Hunt, 2005). Þetta er
gert í þeim tilgangi að bæta þjónustu við
sjúklinga og gera hana persónulegri og
heildrænni en einnig til að nýta menntun
og þekkingu hjúkrunarfræðinga betur
(Lewis, 2001). í greininni verður þróun
hjúkrunarstýrðrar þjónustu í Bretlandi
skoðuð og gagnsemi þjónustunnar og
erfiðleikum gerð skil í Ijósi þess hvort
hugmyndafræðihjúkrunarstýrðrarþjónustu
eigi erindi við íslenska hjúkrunarfræðinga.
Velta má fyrir sér hvort þeir eru tilbúnir til að
takast á við ný og vandasöm viðfangsefni
eins og hjúkrunarstýrða þjónustu.
Hvað er hjúkrunarstýrð þjónusta?
Hugtakið hjúkrunarstýrð þjónusta nær
yfir vítt svið þjónustu allt frá því að
hjúkrunarfræðingum er fengið umboð til
að taka ákveðnar ákvarðanir um meðferð
sjúklinga, til fullrar ábyrgðar á klínísku
mati á ástandi þeirra og allri meðferð
(Hatchett, 2003). Efirfarandi skilgreining á
hjúkrunarstýrðri þjónustu vísartil sjúklinga
sem þegar hafa verið sjúkdómsgreindir af
lækni:
Hjúkrunarstýrð þjónusta er starfsemi
þar sem hjúkrunarfræðingar hafa aukið
sjálfstæði og skilgreindan sjúklingahóp
í þjónustu sinni. Eftirlit með ástandi
sjúklinga er stór hluti þjónustunnar auk
færni til að skrá sjúkrasögu, framkvæma
líkamsskoðun, meta mikilvægi niður-
staðna og gefa fyrirmæli um frekari
rannsóknir. Hjúkrunin felur einnig í
sér að hefja skuli meðferð eða vísa
sjúklingum til annarra starfsmanna
heilbrigðiskerfisins. Tilvísunarvaldið er
mismunandi á milli hverrar þjónustu fyrir
sig og getur falið í sér tilvísun til fagstétta
sem tengjast heilbrigðissviði, eins og
næringarfræðinga, sjúkraþjálfara,
sálfræðinga, presta á heilbrigðssviði og
félagslega kerfisins, auk þverfaglegra
teyma og lækna. Fræðsluhlutverk
þjónustunnar felur í sér að skýra
heilsufarsvandamálið fyrir hinum sjúka
og fjölskyldu hans. Heilbrigðisfræðsla
og heilsuefling falla einnig undir þennan
hluta þjónustunnar (Hatchett, 2003).
Lyfjaávísanir hjúkrunarfræðinga eru í
þróun í Bretlandi og hafa þær haft í för
með sér að lyfjameðferð hefur aukist í
hjúkrunarstýrðri þjónustu (Hatchett, 2003).
Hjúkrunarfræðingum er boðið er upp á
sérstök námskeið í lyfjafræði áður en þeim er
heimilað að ávi'sa lyfjum. Hjúkrunarfræðingar
ávi'sa lyfjum með ýmsum hætti, allt frá því
sem kallað er Patient Group Directions
(PGD) til óháðra lyfjaávi'sana. PGD kom fyrst
fram árið 1989 í svokallaðri Crown-skýrslu
sem varð til vegna þess að n'kisstjórnin vildi
nýta betur hæfni og reynslu heilbrigðisstétta
og skoða í hvaða tilvikum þær gætu tekið
að sér ný hlutverk við ávi'sun lyfja, öflun
lyfja og lyfjagjöf (Stephenson, 2000). PGD
eru sérstakar reglur og leiðbeiningar sem
samdar eru af læknum og eru þess eðlis
að tiltekinn hópur heilbrigðisstarfsmanna
getur ávi'sað tilteknum lyfjum fyrir tiltekinn
sjúklingahóp. í Crown-skýrslunni var einnig
mælt með lagabreytingum til að gera
heilbrigðisstarfsfólki, sem ávi'sar lyfjum eða
gefur þau samkvæmt viðurkenndu PGD,
kieift að starfa samkvæmt landslögum.
Þá eru einnig í skýrslunni tillögur um
hvernig staðið verði að því að auka hæfni
hjúkrunarfræðinga til að ávísa lyfjum og
þá sérstaklega þeirra sem þegar gera
það. Árið 2002 breyttu Bretar lögum og
gerðu hjúkrunarfræðingum kleift að ávi'sa
130 lyfjum, þar á meðal sýklalyfjum og
verkjalyfjum (Warner, 2005). Árið 2006
heimiluðu Bretar hjúkrunarfræðingum og
lyfjafræðingum, sem hafa gengist undir
sérstaka þjálfun, að ávísa öllum skráðum
lyfjum við öllum sjúkdómum. Með því að
vi'kka út hefðbundin hlutverk í lyfjaávísunum
geta sjúklingar útvegað sér þau lyf sem þeir
þurfa á auðveldari hátt og fengið þau frá fleiri
vel menntuðum stéttum heilbrigðisstarfsfólks
en læknum. Þetta gefur sjúklingum tækifæri
til að velja og stýra sjálfir hvaðan þeir
fá þjónustu og hver veitir hana (Loforte,
2005). Hjúkrunarfræðingar þurfa að fara í
26 daga bóklegt nám og 12 dagastarfsnám
áður en þeir geta ávísað lyfjum. Til að fá
inngöngu í þetta nám þurfa þeir að sýna
fram á næga þekkingu til að meta og greina
sjúklinga innan þess sérsviðs sem þeir
ávi'sa lyfjum á. Þessir hjúkrunarfræðingar
hafa allir mjög góða menntun og mikla
starfsreynslu að baki, einnig hafa þeir hlotið
mjög góða þjálfun áður en til lyfjaávi'sana
kemur (Fischer, 2007).
Upphafið í Bretlandi
Hugtakið hjúkrunarstýrð heilbrigðis-
þjónusta kom fyrst fram í skrifum
hjúkrunarfræðinga í kringum 1980
(Hatchett, 2003). Síðan þá hefur almennt
orðið nokkur endurskoðun á hlutverkum
heilbrigðisstétta í Bretlandi þar sem
mörkin á milli stétta hafa í mörgum
tilfellum færst til og ný hlutverk komið
til sögunnar. í stefnumótun breska heil-
brigðisráðuneytisins er lögð áhersla
á nútímalega nýtingu fagfólks í þeim
tilgangi að bæta þjónustu, lækka kostnað
og minnka álag á starfsfólk. í Bretlandi
sem og víðar er meiri eftirspurn eftir
læknisþjónustu en framboð. Þetta veldur
því að víða er biðtími eftir læknisþjónustu
langur og jafnvel biðlistar. Einnig hafa
menn haft áhyggjur vegna vaxandi
áherslu á afköst heilbrigðisþjónustunnar
á kostnað faglegra markmiða. Því hefur
verið litið á útvíkkun á hlutverki og ábyrgð
hjúkrunarfræðinga sem eina af lausnunum
á þessum vanda. í Bandaríkjunum hefur
einnig tíðkast um nokkurt skeið að
sérmenntaðir hjúkrunarfræðingar sinni
að hluta tii sömu störfum og læknar
(Corner, 2003). í Svíþjóð, Ástralíu,
Kanada og á Nýja-Sjálandi hafa hlutverk
hjúkrunarfræðinga einnig verið að
breytast og víkka en í þessum löndum
eru menntunarkröfur heldur meiri en í
Bretlandi því til að mynda er krafist
MS-gráðu í hjúkrun til að ávísa lyfjum
(Courtenay, 2007).
Þróun þjónustunnar
Árið 1997 veittu bresk stjórnvöld
hjúkrunarfræðingum mikilvægt tækifæri
til að koma á nýjungum í þjónustu á
sviði heilsugæslu (Office of public sector
information, 1997). Stjórnvöld leituðu eftir
sveigjanlegri leiðum en þá voru í boði til
að veita þjónustuna og sköpuðu tækifæri
til að setja á stofn hjúkrunarstýrðar
þjónustustöðvar. Ári seinna var
þróunarverkefnum á hjúkrunarstýrðum
þjónustustöðvum í heilsugæslu hleypt
af stokkunum í tengslum við gagngerar
breytingar á starfsemi heilsugæslulækna
með nýju kerfi sem nefnt var Personal
Medical Service (PMS). Eins og nafnið
gefur til kynna var markmiðið að gera
heilsugæsluþjónustuna persónulegri
og einstaklingsmiðaðri en áður hafði
tíðkast. í fyrstu var hjúkrunarstýrðu
þjónustustöðvunum ætlað að auðvelda
jaðarhópum, sem ekki sækja hefðbundna
heilsugæsluþjónustu eins og aðrir hópar,
aðgang að heilbrigðisþjónustu, eins og til
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 1. tbl. 84. árg. 2008
31