Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2008, Blaðsíða 56

fótanna á ný eftir alvarleg sálræn áföll og styrktust í þolgæðinu,
við eik. Viðbrögð hennar við miklum stormum eru að skjóta
rótunum dýpra niður í moldina og standa fyrir vikið sterkari á
eftir.
lykilfruma ónæmiskerfisins (Levy o.fl., 1990). Drápsfrumur
tengjast m.a. vörn gegn útbreiðslu krabbameinsfruma ásamt
því að finna og setja upp vörn gegn veirum. Þær geta brugðist
gegn mótefnisvökum án þess að hafa nokkru sinni mætt þeim
áður (Ader, 2001).
Nokkrir samræðufélagar nefndu mikilvægi þess að fá að tala
um það sem íþyngdi þeim og að einhver væri til staðar sem
hlustaði vel en sumir notuðu listsköpun sem bjargráð. Fræðileg
umfjöllun Péturs Péturssonar (2002) beinir sjónum að þýðingu
listsköpunar fyrir fólk en hann bendir á að líklega sé það fyrst
og fremst uppeldislegt þjálfunaratriði hvernig fólk tjáir sig um
reynslu og hugsjónir. Huga þurfi að því að það hafa ekki allir vilja
eða getu til að opinbera tilfinningarnar sem búa í undirvitundinni
með orðræðu. Rannsóknir á því að tjá tilfinningar sínar benda
til þess að tilfinningaleg tjáning komi jafnvægi á taugapept-
íðaviðtakakerfið og hafi læknandi áhrif. Tilfinningaleg tjáning
hefur einnig jákvæð og endurnýjandi sálræn áhrif (Bergsma,
1994). Sálfræðingurinn James Pennebaker og starfshópur
hans er þekktur fyrir rannsóknir sínar á jákvæðum áhrifum
þess að fá að segja frá, eða skrifa um það sem hvílir þungt á
einstaklingnum, á andlega líðan. Niðurstöður rannsókna hans
og starfshóps hans síðustu tvo áratugi benda til þess að þessi
einföldu bjargráð bæti andlega líðan, styrki ónæmiskerfið og
fækki heimsóknum til lækna (Pennebaker, 1997).
Vert er að gefa því gaum að fjórir samræðufélagar höfðu
jafnframt orðið fyrir alvarlegum sálrænum áföllum í bernsku
(sjá töflu 2). Bjargráð þeirra við alvarlegum sálrænum áföllum
síðar á lífsleiðinni virtust draga dám af bjargráðunum sem þeir
tileinkuðu sér í æsku. Þolgæði nokkurra þeirra var við það að
bresta vegna þagnar og innibyrgðrar áratugareiði sem verkaði
eins og hlekkir á hugarfar þeirra. Tilfinningar á borð við gleði og
tilhlökkun voru horfnar. Um var að ræða ástand sem Sigfinnur
Þorleifsson (2001) líkir við sorg í sjálfheldu. Uppeldislegt atriði
„þú átt að standa þig“ kom fram hjá öllum samræðufélögum
og þeim þótti flestum erfitt að leita eftir sálrænum stuðningi
hjá nákomnum þegar eigin bjargráð þraut. Þetta hefur kannski
eitthvað með aðlögunarmynstrið „þegja, þrauka og þola“
að gera sem Sigrún Júlíusdóttir (1997) lýsir í niðurstöðum
rannsóknar sinnar sem einkenni á íslenskum fjölskyldum.
Þátttakendur lýstu því að trú og von og að finna tilgang í lífinu
skipti miklu máli. Geðlæknirinn Victor E. Frankl, sem lifði af
dvöl í Auschwitz, leggur út af orðum þýska heimspekingsins
Nietzsche um að tilgangsleysi sé kjarni andlegrar þjáningar,
þegar hann lýsir því að lífsneisti fanga, sem misstu vonina,
kafnaði líkt og gerist með logandi Ijós þegar súrefni þrýtur
(Frankl, 1996). Hjá hugsandi manni, sem hefur hæfileika til
að skoða minningar sínar, er sorg samfara alvarlegu sálrænu
áfalli sársaukafull og meira en viðfangsefni sem lýkur einhvern
daginn. Sumir þátttakendur urðu þess aðnjótandi að finna til
samkenndar og hafði það styrkjandi áhrif á þolgæði þeirra.
Fram kemur hjá Kristjáni Kristjánssyni (2003) að samkennd
stuðlar að skipulegri meðvitaðri tjáningu tilfinninga í orðum
eða myndrænt. Það hljómar í samræmi við það sem kom í Ijós
hjá samræðufélögum. Það er hægt að líkja þeim, sem náðu
Tillögur að framtíðarrannsóknum
Sjónarhornið, sem niðurstöður rannsóknarinnar endurspegla,
ýtir vonandi undir rannsóknir bæði á reynslu af iktsýki og
streitu samfara alvarlegum sálrænum áföllum. Helstu tillögur
að rannsóknarefnum eru:
• Gera megindlega rannsókn á hversu hátt hlutfall iktsjúkra
hefur orðið fyrir alvarlegum sálrænum áföllum fyrir sjúkdóms-
greiningu.
• Rannsaka hvort iktsjúkir teldu til bóta að breyta núverandi
grunnþjónustu og þá hvernig.
• Rannsaka þátt hjúkrunarfræðinga í meðferð iktsjúkra.
• Bera saman þjónustu við iktsjúka á landsbyggðinni og á
höfuðborgarsvæðinu.
• Rannsaka líðan maka iktsjúkra.
Rannsóknin undirstrikar að mörgu er ósvarað um orsök og
eðli iktsýki en sjónarhorn sjúklinganna sjálfra er að okkar mati
athyglivert. Viðbrögð samfara alvarlegum sálrænum áföllum
eru ekki sjúkdómur en í Ijósi þessarar rannsóknar teljum við
mikilvægt að heilbrigðisstarfsfólk hafi góðan grunn til að meta
þörf fyrir sálrænan stuðning í kjölfar alvarlegra áfalla hjá fólki.
Bæði við alvarlegt sálrænt áfall og við það að greinast með
langvinnan sjúkdóm, sem skerðir færni, getur fólk þurft á
aðstoð að halda við að taka meðvitaða ákvörðun um að finna
farveg sem mótast af nýjum tilgangi, merkingu og jafnvel
breyttum lífsstíl. í því sambandi þarf að beita öllum ráðum
til að fyrirbyggja óþarfa líkamlega og andlega þjáningu.
Heilbrigðisstarfsmenn verða að tileinka sér eflandi samskipti og
veita einstaklingsmiðaða þjónustu. Teymisvinna með áherslu
á fræðslu gerir fólk dómbært á úrræði og hvenær þörf er
fyrir sérfræðihjálp. Árangur heildstæðrar þjónustu gæti komið
fram í þetri Ifðan sjúklinga, aukinni samfellu í þjónustunni,
lægri lyfjakostnaði og að heimsóknir til gigtarsérfræðinga og
geðlækna gætu orðið markvissari. Að lokum vonum við að
þessi rannsókn verði okkur íslendingum hvatning til að efla
forvarnir gagnvart þeim sem þurfa stuðning og fræðslu bæði
við greiningu langvinnra sjúkdóma og eftir alvarleg sálræn
áföll.
Höfundar þakka þátttakendum í rannsókninni fyrir ómetanlegt
framlag. Kristjáni Kristjánssyni, prófessor í heimspeki, og Pétri
Péturssyni, prófessor í félagsfræði og kennimannlegri guðfræði,
þökkum við kærlega fyrir gagnlega ráðgjöf. Félagi íslenskra
hjúkrunarfræðinga og vísindasjóði Gigtarfélags íslands eru
færðar þakkir fyrir veitta styrki til rannsóknarinnar.
Lokaorð
Þakkir
54
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 1. tbl. 84. árg. 2008