Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2008, Blaðsíða 50

Sigríður Jónsdóttir, Heilbrigðisstofnun Þingeyinga
Sigríður Halldórsdórsdóttir, heilbrigðisdeild Háskólans á Akureyri
IKTSÝKI, STREITA OG BJARGRÁÐ EFTIR ÁFÖLL: „ÞESSI
SJÚKDÓMUR ER ALLT ÖÐRUVÍSI EN BÆKURNAR SEGJA TIL UM.
UTDRATTUR
Sjálfnæmisjúkdómurinn iktsýki veldur mörgum ómældri
þjáningu. Tilgangur þessarar rannsóknar var að auka þekkingu
og skilning á sjónarhorni iktsjúkra á: a) hvað leysti iktsýkina
úr læðingi að þeirra mati, b) áhrifum langvarandi streitu á
sjúkdómseinkenni og c) hvaða bjargráð þeir tileinkuðu sér
eftir áföll. Við framkvæmd rannsóknarinnar var fylgt aðferð
Vancouver-skólans í fyrirbærafræði. Gagna var aflað með átján
samræðum við átta manns með iktsýki. Litið var á þátttakendur
sem samræðufélaga og meðrannsakendur og var túlkun
gagna borin undir þá til að auka réttmæti rannsóknarinnar.
Helstu niðurstöður voru að mikil streita vegna líkamlegra
eða sálrænna áfalla var sá áhrifaþáttur sem flestir töldu að
hefði leyst sjúkdóminn úr læðingi. Meginþemað í reynslu
samræðufélaga af langvinnri streitu var að „sjúkdómurinn
blossaði upp“. Nokkrir ytri þættir ýttu, að þeirra mati, undir
þróun langvarandi streitu, eins og álag í vinnu eða námi,
hjónabandserfiðleikar, niðurbrjótandi samskiptaháttur heil-
brigðisstarfsfólks, skilningsleysi samfélagsins og áhyggjur.
Innri bjargráð á borð við reiði og þögn komu líka við sögu en
þau bjargráð geta í upphafi verið ósjálfráð viðbrögð sem gripið
er til en hafa neikvæð og niðurbrjótandi áhrif ef þau verða
viðvarandi. Meginþemað í tiieinkun bjargráða var þolgæði - „að
ekki gefast upp“ - og bjargráð sem reyndust hafa jákvæð áhrif
á þolgæðið voru einkum: trú og von, að leggja rækt við sjálfan
sig, að eiga trúnaðarvin, sjálfsþekking, samkennd, listiðkun og
skapandi skriftir. Rannsóknarniðurstöður varpa Ijósi á þörfina
fyrir heildstæða meðferð og samfellu í þjónustu bæði fyrir
iktsjúka og þolendur alvarlegra sálrænna áfalla.
Meginhugtök: Iktsýki, alvarlegt sálrænt áfall, langvarandi
streita, bjargráð.
Inngangur
Árið 2000 lagði Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (World Health
Organization, WHO) það til að áratugurinn 2000-2010 yrði
helgaður beinum og liðum og hvatti til rannsókna á því
sviði í þeim tilgangi að vekja athygli á gigtarsjúkdómum og
afleiðingum þeirra (Lidgren, 2003; World Health Organization,
2000).
Á íslandi eru um 2100 konur og 900 karlar greind með bólgu-
og sjálfsnæmisjúkdóminn iktsýki (íslensk erfðagreining, 2004),
sjúkdóm sem stundum er kallaður langvinn liðagigt. Iktsýki
greinist oftast við 20-40 ára aldur í hlutfallinu þrjár konur
á móti eínum karli. Rannsóknir á orsökum iktsýki benda til
þess að tilhneigingin til að fá sjúkdóminn erfist en að óþekktir
umhverfisþættir hrindi honum af stað (Grant o.fl., 2001; íslensk
erfðagreining, 2004; Kristján Steinsson, 2003 og 2004; World
Heaith Organization, 2000).
ENGLISH SUMMARY
Jónsdóttir, S., and Halldórsdóttir, S.
The lcelandic Journal of Nursing (2008). 84(1) 48-55
REUMATOID ARTHRITIS, STRESS AND
ATTRIBUTION AFTER TRAUMA
The autoimmune disease Rheumatoid Arthritis (RA) causes
great suffering for many people. The purpose of the study
was to enrich knowledge and increase understanding on
how people suffering from RA understand and experience
what turned on their illness, how long-term stress impacts
the symptoms of RA as well as their attributional style after
trauma. The methodology of the study was based on the
Vancouver school of doing phenomenology. Data was
collected through 18 dialogues with 8 persons suffering
from RA. Participants were seen as co-researchers and
were consulted about the interpretation of data and
conclusions to increase validity of the study. Findings
revealed that according to the co-researchers extreme
traumatic stress caused by physical or psychological
trauma stimulated or turned on the disease. They felt the
disease was aggravated by stress causing the disease to
‘flare upp’ under great or long-term stress. Some outer
factors that were perceived to cause the development of
long-term stress were e.g. studies-related or work-related
pressure, marital problems, negative communicative
mode of health professionals, lack of understanding from
the environment, and worries. Inner factors included
bottled-up anger and suffering in silence, which can
initially be seen as an attributiona! style but have long-
term negative effects. A dominating attributional style
among co-researchers was stamina or “not to give up.“
Factors that were perceived to increase stamina were:
faith and hope, self-knowledge and self-development,
true friendship, empathy, expressive arts and creative
writing. The study broadens the understanding of the
need for a holistic view of treatment for people suffering
from RA and serious psychological trauma.
Keywords: Rheumatoid arthritis, serious psychological
trauma, long-term stress, attribution style.
Correspondance: siggaj@heilhus.is
48
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 1. tbl. 84. árg. 2008