Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2008, Blaðsíða 51

RITRÝNDAR FRÆÐIGREINAR
Úrtakið var lagskipt klasaúrtak. Leitast var við að ná til fjölbreytts
hóps m.t.t. búsetu, námsstöðu, uppruna og jafns kynjahlutfalls.
Bréf voru send til 1644 foreldra, þar af veittu 1197 samþykki
(72,81%) eða um 5,3% af þýðinu sem var 31.282 manns
hinn 22.2. 2006 (Hagstofa íslands, 2007). Bréf voru þýdd á
6 tungumál í símatúlkun vegna foreldrasamþykkis. Könnunin
fór fram í 13 skólum á höfuðborgarsvæðinu, Austur-, Norður-
og Suðurlandi árið 2006. Þátttakendur svöruðu nafnlaust og
skriflega í bekkjardeildum. 1125 nemendur svöruðu eða 68,43%.
Um 10% barna fengu aðstoð vegna lestrar (t.d. lesið fyrir þau)
eða tungumáls. Meðal þátttakenda voru börn og unglingar frá
tveim löndum auk íslands. í greininni er notað orðið börn yfir
þátttakendur í 4.-6. bekk og unglingar um þátttakendur í 7.-10.
bekk. Þegar rætt er um hópinn í heild er notað orðið börn.
Rannsakendur stjórnuðu fyririögn ásamt aðstoðarfólki að
kennurum fjarstöddum til að leggja áherslu á trúnað. Börnin
skiluðu svörum í lokaðan kassa. Fyririögn var í samvinnu við
fræðsluyfirvöld, skólastjórnendur og kennara. í samanburði
milli ianda eru notuð nöfn þjóðlanda til einföldunar þegar vísað
er til athugana Mullender o.fl. (2002) í Bretlandi og Seith og
Böckmann (2006) í Sviss.
Rannsóknir sýna að svör barna og fullorðinna um sömu atriði
stangast oft á. Það mælir með því að auka milliliðalausa svörun
barna til að fá fram þeirra sjónarhorn (Alldred, 1999). Ríkjandi
viðhorf hefur verið að svör barna séu ekki nógu áreiðanleg og
fullorðnir að jafnaði hæfari en börn til að meta hvaða spurningar
henti þeim (Alderson, 1995; Qvortrup, 1993). Aðferðir þróast og
komið hefur í Ijós að börn búa yfir meiri hæfni í þessa veru en
áður var talið (Mauthner, 1997). Alderson (1995) telur hætt við að
of þröngum siðfræðilegum reglum sé beitt og slíkt geti hindrað að
ný þekking um líf barna og ungs fólks komi fram.
Siðfræðileg atriði
Lögð var sérstök áhersla á að gæta nærfærni í framkvæmd,
ekki síst þar sem vænta mátti að sumir þátttakendur byggju við
ofbeldi á heimilum. Rersónuvernd var tilkynnt um rannsóknina
(S2824/2006) og leyfa aflað hjá skólum og skólayfirvöldum eftir
atvikum, en mismunandi er eftir sveitarfélögum hvaða reglur
gilda um leyfi skóla, auk skriflegs samþykkis foreldra og barna.
Rannsakendur útbjuggu fræðslubæklinga sem börnin fengu
að könnun lokinni. Þar var meðal annars bent á hjálparsíma
og var hjálparsíma RKÍ gert viðvart. Flestir skólar þáðu boð
um fræðslu um efnið. Starfsfólk var beðið að ræða ekki um
viðfangsefnið fyrir fram. Boðið var upp á umræður og viðtöl
að lokinni könnun. Þannig var lögð meiri áhersla á upplýst
samþykki og fræðslu en oft gerist í skólakönnunum.
Öflun leyfa gekk vel. Þó skilyrti eitt sveitarfélag leyfið svo mikið
að ekki var unnt að gera könnun þar. Börnin voru almennt
áhugasöm og ekki varð vart eftirmála.
Niðurstöður
Aðstæður þátttakenda
Af þátttakendum voru 563 börn (meðalaldur 10,5 ár, staðalfrávik
1,14) og 562 unglingar (meðalaldur 13,8 ár, staðalfrávik 1,21).
Drengir voru 54,3% og stúlkur 45,7%. Tæplega helmingur
(43,6%) var búsettur á höfuðborgarsvæðinu, 48,3% í öðru
þéttbýli og 8,1 % í dreifbýli. Þar sem það færist í vöxt að börn eigi
tvö heimili, meðal annars vegna sameiginiegrar forsjár, var spurt
um tvöfalda búsetu. Um 80% bjuggu á einu heimiii og um 20%
á tveimur. Rúm 90% áttu báða foreldra frá íslandi og um 9% áttu
báða eða annað foreldri frá öðru landi. Nokkru fleiri börn áttu
mæður af erlendum uppruna en feður (64 mæður og 50 feður).
Þekking á orðinu heimilisofbeldi
Þátttakendur voru spurðir hvort þeir hefðu heyrt orðið
heimilisofbeldi. Alls tóku tæplega 99% afstöðu. í heildina
sögðu 82,2% (913) já, en 17,8% (198) höfðu ekki heyrt það
áður. Tafla 1 sýnir skiptingu svara barna og unglinga.
Tafla 1. Hefur þú einhvern tímann áöur heyrt orðið heimilisofbeldi?
Börn Unglingar
Fjöldi Hlutfall (%) Fjöldi Hlutfall (%)
Já 385 69,7 528 94,5
Nei 167 30,3 31 5,5
Alls 552 100,0 559 100,0
Svara ekki 11 3
Um 70% barna og 94% unglinga, sem svöruðu, sögðust
þekkja til orðsins. Hér er rétt að tengja beint við niðurstöður
Mullender og fleiri (2002) því að talsverður munur kom fram á
þekkingu íslensku og bresku svarendanna þar sem einungis
37% bresku barnanna og 71 % unglinganna svöruðu því játandi
að þau hefðu áður heyrt orðið. 1111 börn og unglingar svöruðu
spurningunni í íslensku könnuninni en 1395 þátttakendur í þeirri
bresku. Það kann að hafa áhrif að yngstu börnin í rannsókn
Mullender (2002) voru 8 ára en 9 ára í okkar rannsókn en skýrir
þó vart muninn nema að hluta til.
Áhugavert er að skoða hvort munur er á þekkingu stúlkna og drengja
á hugtakinu. Niðurstöður eftir aldri og kyni má sjá á mynd 1.
Yngri drengir Yngri stúlkur Eldri drengir Eldri stúlkur
Mynd 1. Hefur þú einhvern tímann áður heyrt orðið heimilisofbeldi?
Nær allir þátttakendur svöruðu spurningunni. Hlutfallslega fleiri
stúlkur svöruðu en drengir meðal barna (x2(1, N = 547) = 0,91,
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 5. tbl. 84. árg. 2008
49