Ráðunautafundur - 15.02.2003, Side 58

56
LANDBÚNAÐUR
Við landnám var land hér einskis manns eign. Lögbýlin urðu svo undirstaða bændaþjóð-
félagsins sem ríkti hér um aldir. Landið var þá í eigu einstaklinga, en ekki félagseign, og
sennilega hefur það einnig verið svo fyrstu aldimar með nokkra affétti. Nær engin félagsleg
þörf var fyrir afnot af landi, nema fyrir reiðgötur og slóða. Þegar þéttbýlismyndun hófst á
næstliðinni öld í kjölfar þróunar sjávarútvegs og iðnbyltingar varð vart nýrra viðhorfa til land-
nýtingar. Þjóðfélagsbreytingar þrýsta á ný viðhorf til eignaréttar og landnýtingar. Þéttbýlis-
búar gera sívaxandi kröfur um aukið landrými til að njóta útivistar og að skoða landið.
Landbúnaður hér á landi er sá atvinnuvegur sem notar mest land. Bændur og aðrir land-
eigendur hafa umráð og/eða eignarhald á nær öllu landi okkar. Þess vegna er langtíma stefnu-
mörkun í landbúnaði og byggðamálum forsenda raunhæffar landnýtingaráætlunar.
Breytingar á byggðum og vægi búgreina hafa einnig mikil áhrif á landnýtingu og ástand
lands. Líklegt er að á næstu árum verði miklar breytingar á fyrirkomulagi beitar og búfjár-
haldi. Sauðfjárræktin krefst t.d. mikils landrýmis, nema þar sem land er frjótt. Fækkun sauð-
fjárbænda samhliða auknum kröfum um vörslu búfjár mun því hafa keðjuverkandi áhrif og
sauðfjárræktin færast til að hluta. Beit mun væntanlega leggjast af á mörgum afféttum vegna
fækkunar sauðfjárbænda eða gæðavottunar. Matvælaffamleiðsla sem byggir á nýtingu
gróðurs og jarðvegs þarf í ffamtíðinni að vera háð ströngu gæðaeftirliti, sem tryggir m.a. að
hún hamli ekki gróðurffamvindu á illa förnu landi né ofnýti landgæði að öðru leyti. Vægi bú-
greina og byggðamynstur er að breytast og þar með viðhorf gagnvart ábyrgð á búfénaði og
ástandi lands.
Markaðsaðstæður landbúnaðarins breytast stöðugt og vaxandi kröfur verða gerðar um
sjálfbæra landnýtingu, varðveislu innlends erfðaefnis í gróðri og endurreisn lífffæðilegs fjöl-
breytileika. Bann við lausagöngu búfjár, með undantekningum vegna sérstakra aðstæðna, og
full ábyrgð eigenda á fénaði sínum þarf sem fyrst að verða hin almenna regla. Brýnt er að
sauðfjárbeit á illa fömu landi leggist sem fyrst af, þ.m.t. á stómm hluta miðhálendisins. í
sumum hémðum má búast við að mikið af landi i slæmu ástandi ffiðist sjálfkrafa vegna
fækkunar sauðfjár.
Ásókn í jarðir fer væntanlega vaxandi, bæði ffá íslendingum og útlendingum. Verð-
hækkun jarða gæti víða aukið um of kröfu um ffamlegð í hefðbundnum búskap. Útlendingar
munu m.a. - og nota nú þegar - jarðir sínar sem sumardvalastaði eða byggja upp hrossabú-
skap með ráðsmönnum. Fagmennska er að aukast á öllum sviðum landbúnaðar, landnýtingar
og landbóta. Auknar og markvissari rannsóknir, ffæðsla og ráðgjöf í kjölfar skipulags-
breytinga á þessum sviðum mun hafa mikil áhrif og stuðla að landnýtingu í sátt við landið.
AÐ HORFA Á LANDŒ)
Á undanfömum áratugum hafa um 200 landsvæði verið tekin til ýmiss konar ffiðunar fyrir
ágangi búfjár, umferðar og ffamkvæmda. Þar er m.a. um að ræða svæði á vegum Land-
græðslu ríkisins, Skógræktar ríkisins, skógræktarfélaga og annarra áhugamannafélaga, Nátt-
úruvemdar ríkisins og sveitarfélaga. Ætla má að slík friðlönd spanni að minnsta kosti um 10%
af flatarmáli landsins og væntanlega mun fjöldi þeirra og stærð aukast á næstu árum. Ástæður
fyrir ffiðlýsingum svæða eru afar mismunandi. Náttúmperlur og fágæt náttúrufegurð fjöl-
margra svæða kallar á vemd gegn hvers konar ágangi og ffamkvæmdum. Því miður er ástand
gróðurs og jarðvegs viða um land með þeim hætti að þau þola nær enga nýtingu, hvorki bú-
fjárbeit né umferð og em því aðeins fallin til þess að horfa á þau, en ekki snerta.