Ráðunautafundur - 15.02.2003, Side 169

167
reglu að slá arfann þar sem grasffæi er sáð. Ef það er gert á réttum tíma tekst það vel. Einn
bóndinn beitir kúm á arfann með góðum árangri, en til þess að það lukkist þarf beitarstjómun
og landið þarf að vera þurrt. Sumir bændur bíða með sáningu grasffæs ffam á mitt sumar og
telja sig þá fá mun minna illgresi.
Sjúkdómar og meindýr
Þar sem komrækt hefur verið stunduð lengi er farið að bera á sníkjusvepp sem nefndur hefur
verið augnblettur (Rynchosporium secale). Tilraunir hafa sýnt að úðun gerir mikið gagn, en
einnig þarf að kanna hvað hægt er að gera með ræktunartækni. Sótsveppur (Ustilago nuda)
hefur einnig sést hér, en hann skemmir komið í axinu og það verður svart. Sáðkom er í
flestum tilfellum úðað gegn þessum svepp og þá nær hann sér ekki á strik. Einnig þarf að
fylgjast með nýjum sveppum sem hingað gætu borist.
Kálfluga (Delia radicum) leggst sumsstaðar á fóðurkál og getur valdið tjóni. Ekki er þó
hægt að segja að hún sé stórt vandamál. Af þeim tíu bændum sem könnuðust við kálflugu-
skemmdir í sinni ræktun vom einungis tveir sem eitmðu fyrir henni. Káltegundimar þola
fluguna misvel og er næpan viðkvæmust. Á nokkmm bæjum sáust einnig skemmdir eftir
snigla á blöðum vetrarrepju.
Túnmítlar (Peníhaleus major) valda í sumum árum tjóni á vallarfoxgrasi, einkum í inn-
sveitum á Norðurlandi og Austurlandi. Alls vom 11 bændur sem könnuðust við túnmítilinn í
sínum túnum, en einungis einn eitraði reglulega.
Siunsstaðar valda fuglar miklu tjóni með því að tína upp fræ eftir að því hefur verið sáð á
vorin og gæsir og álftir sækja í uppskemna á haustin. Þetta er sérstaklega bagalegt í kom-
ræktinni. Fuglahræður og skotvopn hafa verið notuð til að halda aftur af fuglum og einnig er
þekkt að strengja baggabönd á girðingastaura og yfir akrana.
Menn vom spurðir um sveppi á grösum, ryð, mjöldögg og hattsveppi, en yfirleitt höfðu
menn ekki tekið eftir þeim. Þegar farið var að lýsa þeim betur töldu sumir sig þó hafa veitt
þeim eftirtekt, en töldu þá ekki skipta máli.
UMRÆÐUR OG ÁLYKTANIR
I þessari úttekt birtist gríðarlegur aðstöðumunur til ræktunar á milli bænda. Sumir búa við afar
hagstæð ræktunarskilyrði, þar sem allt land er auðræktanlegt og kalhætta lítil sem engin, á
meðan aðrir þurfa að sætta sig við takmarkað ræktunarland, kal og mikið gijót. Flestir búa þó
við skilyrði sem liggja á milli þessara andstæðu póla. Þá er einnig töluverður munur á milli
bæjanna í veðurfari (hita og úrkomu). Þrátt fyrir þetta virðist ræktunin og það sem er ræktað
ekki mjög háð þessum ytri aðstæðum, nema þá helst komræktin. En þar eru mörkin ekki
heldur skýr og komrækt er víða stunduð við erfíð skilyrði. Það getur þó stafað af nýjungagimi
og átt eftir að breytast.
Nauðsynlegt er að gera greinarmun á hugtökunum „ræktuðu landi“ og „ræktanlegu
landi“. í þessari úttekt eru að jafnaði 10-20% ræktaða landsins ekki ræktanlegt, vegna þess að
það em ekki efnahagslegar forsendur fyrir henni. Það sem eftir er, eða 80-90% ræktaða
landsins, er mögulegt ræktunarland. Ræktunarlandið má flokka í virkt og óvirkt ræktunarland.
Virka ræktunarlandið er það sem er endurræktað með einhveiju millibili eða er hluti af
einhverskonar víxlræktun. Óvirka ræktunarlandið em ræktanleg gömul tún, sem ekki em
endumnnin af einhveijum ástæðum. Á meðal bændanna í könnuninni var óvirkt ræktunarland
áætlað vera á bilinu 0-88% eftir bæjum. Ljóst er að margir bændur eiga möguleika á að
endurrækta meira en þeir gera í dag, ef réttu forsendumar skapast til þess.
Eins og áður segir er ræktunarskipulag hjá flestum ekki mjög fastmótað og víkja bændur
oft og iðulega frá upphaflega hugsuðum áætlunum. Bændur em greinilega tilbúnir að prófa