Dagblaðið Vísir - DV - 25.11.2016, Blaðsíða 19

Helgarblað 25.–28. nóvember 2016 Umræða 19
mér að vitna í grein úr Skírni eftir
Eirík Rögnvaldsson prófessor:
„Á undanförnum árum hafa
komið fram ýmsar skýrslur um
nauðsyn þess að styrkja íslenskuna
í stafrænum heimi og gera hana
gjaldgenga í samskiptum okkar við
tölvur og tölvustýrð tæki. Nú er þörf
á aðgerðum.
Þetta merkir í fyrsta lagi að við-
mót algengs hugbúnaðar (valmynd-
ir, hjálpartextar o.s.frv.) þarf að vera
íslenskt; í öðru lagi að til þarf að
vera ýmiss konar hugbúnaður sem
liðsinnir og leiðbeinir notendum við
notkun íslensks máls (leiðréttingar-
forrit, þýðingarforrit, hjálparforrit
fyrir fatlaða); og í þriðja lagi að
unnt á að vera að nota íslensku
sem samskiptamál við ýmiss konar
tölvu- og tæknibúnað (upplýsinga-
kerfi, þjónustuver, tölvustýrð tæki af
ýmsu tagi).“
Hann segir svo frá opinberri
málstefnu meðal annars um ís-
lenskun notendahugbúnaðar fyrir
skólakerfið og opinberar stofnanir,
uppbyggingu, eflingu og opnun
mállegra gagnasafna, gerð þýðingar-
forrita og leiðréttingarforrita, endur-
bótum á talgreini og talgervli, o.fl. En
þótt málstefnan væri samþykkt ein-
róma á Alþingi 12. mars 2009 fylgdu
engar tillögur um að
ráðist yrði í þessar
aðgerðir, hvað þá að
fé væri veitt til þeirra.
„Í ársbyrjun 2010
skipaði mennta- og
menningarmálaráð-
herra þó nefnd „til
að fylgja eftir stefnu
um notendaviðmót
á íslensku í skólum
og […] gera áætlun
um aðrar aðgerðir
sem tilgreindar eru í
málstefnunni um ís-
lensku í tölvuheimin-
um“. En um það leyti
sem nefndin skil-
aði af sér var gefin út
ítar leg skýrsla undir
heitinu Íslensk tunga
á stafrænni öld / The
Icelandic Language in the Digital
Age. Þetta var afrakstur viðamikils
evrópsks verkefnis, META-NET, sem
stóð yfir árin 2011–2013 og tók til 30
evrópumála.
Íslenska er ekki í bráðri hættu,
þrátt fyrir yfirburði enskunnar í mál-
tækni og tölvumálvísindum. Á hinn
bóginn gæti staðan gerbreyst á svip-
stundu þegar ný kynslóð tækninnar
fer fyrir alvöru að ráða við mannlegt
mál á skilvirkan hátt. […] Tungumál
sem jafnvel mjög fáir tala geta lifað
af, verði fullnægjandi máltækni-
búnaður tiltækur. Án slíks búnaðar
munu jafnvel stórþjóðatungumál
verða í mikilli hættu. Eigi íslenska
að vera lífvænleg þjóðtunga í þróuð-
um heimi verður hún að geta staðið
undir kröfum upplýsingatækninnar.
Fjárfesting í máltækni verður því að
vera grunnþáttur í framkvæmd ís-
lenskrar málstefnu.
Alþingi ályktar að fela mennta-
og menningarmálaráðherra að
skipa nefnd sérfræðinga í málvís-
indum og upplýsingatækni sem geri
áætlun um aðgerðir er miði að því
að gera íslensku gjaldgenga í staf-
rænni upplýsingatækni og stuðla að
notkun hennar á þeim vettvangi:
að fjárfest verði í íslenskri mál-
tækni með sérstakri langtíma áætlun
til 10 ára sem styrki bæði doktors-
nema og einstök tækniþróunar- og
innviðaverkefni og fylgi þannig for-
dæmi nokkurra Evrópuþjóða sem
við berum okkur gjarnan saman við.
Nefndin áætlar að það þurfi um einn
milljarð króna til að byggja nauðsyn-
legan grunn þannig að í lok áætlun-
arinnar verði íslenskan komin í flokk
nágrannatungumála þegar litið er
til stuðnings við máltækni. Þetta er
vissulega mikið fé, en nefndin telur
að á þessu sviði eigi þjóðin ekkert
val, sé raunverulegur vilji til þess
að gera Íslendingum kleift að halda
áfram að nota íslensku á öllum svið-
um þjóðlífsins.“
Mælir Eiríkur Brynjólfsson mál-
fræðiprófessor.
Og þetta segir verkfræðingurinn
Ég bar þetta sama mál undir Heimi
Þór Sverrisson, rafmagns- og hug-
búnaðarverkfræðing, og hann
svaraði:
„Ég hef stundum heyrt fólk gera
grín að þessum málaflokki með því
að vísa til þess að það sé nú ekki mikil
þörf fyrir ísskápa sem skilja mælt
mál. Það er vissulega rétt, en nokkur
ár eru síðan raddstýrðar þvottavélar
komu á markað. Mér hefur alltaf
fundist notendaviðmót þvotta-
véla frekar óþjált, sérstaklega þegar
maður hefur í huga hversu auðvelt er
að eyðileggja viðkvæmar flíkur með
rangri þvottastillingu. Heimilistækin
eru smátt og smátt að þróast til ein-
földunar með raddstýringu, hvort
sem okkur líkar betur eða verr.
Önnur notkunardæmi máltækni
eru kannski nærtækari. Mikill
meirihluti Íslendinga eignast nú
snjallsíma við tíu ára aldurinn. Þessi
tæki hafa hafa þróast úr farsímum
yfir í mjög öflugar handhægar
sítengdar tölvur (reyndar enn með
símavirkni). Það er ekki tilviljun að
stórstígustu framfarir í máltækni
tengjast þessum tækjum. Auk þess
að vera gríðarlega útbreidd og með
sívaxandi reiknigetu eru þau nærri
sítengd við Internetið og hafa inn-
byggða góða hljóðnema, hátalara
og skjái. Upphaflega voru forrit eins
og Siri í Apple-sím-
um lítið annað
en einfalt viðmót
ofan á leitarvél.
Nú er svo komið að
fjöldi símaforrita
getur notað talað
mál í stað þess að
krefjast innslegins
texta frá pínulitlu
lyklaborði. Sumir
vinnufélaga minna
hafa þannig ein-
göngu sent radd-
SMS í nokkur ár.
Mestur munur
finnst mér sjálfum
reyndar vera á
tölvunotkun í
akstri. Ég get auð-
vitað sagt sím-
anum hvert ég
vil fara, í stað þess að
pikka það inn, en það sem skipt-
ir meira máli samt er að ég hlusta
á akstursleiðbeiningarnar miklu
frekar en að stara á símaskjáinn.
Þannig get ég fylgt leiðbeiningunum
án þess að taka augun af umferðinni.
Langi mig í te á miðri leið get ég líka
spurt símann hvar sé best að stoppa
á kaffihúsi, án þess að valda stórkost-
legri hættu í umferðinni við að pota
í skjályklaborðið. Oft hef ég reyndar
leiðsöguna í gangi þótt ég rati ágæt-
lega þá leið sem ég er að fara, því
síminn stingur gjarnan upp á betri
leið þegar eitthvað óvænt, eins og
árekstur, kemur upp á leiðinni.
Eins og þú veist bý ég í Bandaríkj-
unum og öll þessi samskipti sem ég
var að lýsa eiga sér stað á ensku. Ég
hugsa aftur á móti oft um það hvað
þurfi til að íslenska verði nothæf í
þessu samhengi.
Okkur vantar ekki þekkingu á Ís-
landi til þess að vinna að þessum
málum. Árið 2014 var sett á stofn
sjálfseignarstofnunin Almanna-
rómur. Að henni standa allir helstu
sérfræðingar í þessum málaflokki,
frá háskólum, fyrirtækjum, stofnun-
um og samtökum á Íslandi. Sum-
ir aðstandendur Almannaróms
höfðu á árunum 2011 og 2012 safn-
að 120 þúsund hljóðskrám frá um
600 Íslendingum sem var grunnur
Google að greiningu á íslensku tal-
máli. Þessi grunnur hefur síðan verið
notaður af Google í öllum raddgrein-
ingarþjónustum sem þeir bjóða.
Það tók Google bara nokkra
mánuði að bæta við stuðn-
ingi við talaða íslensku í sín kerfi
vegna þess að þeir höfðu þá þegar
skrifað almennan hugbúnað fyrir
talgreiningu. Á Íslandi hefur ekki enn
fengist fjármagn til þess að vinna úr
þessum sömu gögnum, fimm árum
seinna!!
Ef Ísland á ekki að sitja alger-
lega eftir þegar kemur að tölvusam-
skiptum með tali verður að vinna
þessa grunnvinnu fyrir opinbert fé,
því ekkert einkafyrirtæki sér sér hag
í því.
Þessi grunnvinna er bara fyrsta
skrefið. Til þess að tölvukerfi gagn-
ist að einhverju marki er ekki nóg
að útfæra bara talgreininguna, sem
breytir hljóði í texta. Ofan á hana
þarf að bæta málgreiningu sem getur
„skilið“ það sem sagt er. Oftast er þessi
málgreining háð samhenginu, t.d. ef
verið er að taka við fyrirmælum fyrir
ökuleið, eða velja tónlist til að spila.
Málgreininguna þarf auðvitað einnig
að þróa sérstaklega fyrir íslensku.
Gervigreind er svo síðasti megin-
þátturinn sem notaður er í mál-
tækni. Gervigreindin er yfirleitt
notuð á öllum stigum greiningar-
innar, t.d. til að að „kenna“ hug-
búnaðinum mismunandi framburð
einstaklinga og útiloka ótækar setn-
ingar. Gervigreind er einnig mikil-
væg þegar kemur að því að skilja
heildarsamhengi og getur þá notað
staðsetningu notandans og jafnvel
aldur og fyrri störf, ef því er að skipta.
Mér sýnist að öll ofangreind svið
séu í slíku fjársvelti á Íslandi að til
vandræða horfi. Ef við viljum að ís-
lenska verði áfram notuð í daglegu
lífi og störfum verður hið opinbera
að útvega það fjármagn sem þarf
til að þróa þau kerfi sem nauðsyn-
leg eru í nútíma tækniumhverfi. Að
öðrum kosti verður íslenska þjóðin
fljótlega algerlega tvítyngd.“
Ný stjórn þarf að
grípa til aðgerða
Væri um að ræða áþreifanlegri verð-
mæti, eins og okkar helstu byggingar
sem lægju undir skemmdum,
náttúru perlurnar, fiskimiðin, mál-
verk gömlu meistaranna eða hand-
ritin fornu, þá myndu allir sjá að
grípa þyrfti til aðgerða og kosta því
til sem þyrfti. Og sama gildir hér,
eða jafnvel enn frekar: ekkert er
okkur verðmætara en þjóðtungan.
Mönnum finnst einn milljarður vera
há upphæð, en þetta gæti þó gerst
á tíu árum, og þá erum við farin
að tala um kepp í sláturtíðinni. Ný
ríkis stjórn stendur og fellur með því
hvort hún sinni þessu. n
„Það gæti gerst
nokkuð hratt
að íslenskan léti undan
síga sem opinbert sam-
skiptamál, og úr því gæti
þróunin orðið illviðráðan-
leg.
Ísskápur Munum við
eiga orðastað við hann?
FÁKASEL - FYRIR ALLA
Ingolfshvoll, 816 Ölfus | fakasel@fakasel.is | símI: 483 5050
matur, drykkur
og skemmtun
Gleraugnaverslunin Eyesland opnar nýja og glæsilega verslun á
Grandagarði 13. Mikið úrval af góðum gleraugum á góðu verði
– og þú færð frábæra þjónstu.
Opnum augun
á nýjum stað!
Eyesland . Grandagarði 13 og Glæsibæ, 5. hæð . sími 510 0110 . www.eyesland.is
Ray Ban umgjörð kr. 24.890,-