Dagblaðið Vísir - DV - 25.11.2016, Síða 43

Helgarblað 25.–28. nóvember 2016 Heilsa 31
Atvinna í boði á einum
skemmtilegasta
vinnustað landsins
Á markaðsdeild DV er í
boði starf fyrir góðan og
harðduglegan starfsmann.
Hæfniskröfur: Viðkomandi þarf að vera
skemmtilegur, jákvæður, harðduglegur,
samviskusamur, heiðarlegur, ábyrgur,
úrlausnamiðaður, hafa áhuga á
sölumennsku og markaðsmálum.
Laun eru árangurstengd. Góð laun í boði
fyrir góðan og duglegan sölumann.
Umsóknir sendist á steinn@dv.is
Helgi er átta ára gamall, fallegur
og prúður drengur. Hann er
fæddur í Reykjavík og alinn upp
hjá móður sinni. Faðir hans býr
erlendis og hefur mjög lítið sam-
band við drenginn. Þegar Helgi var
þriggja ára gamall fóru að vakna
grunsemdir hjá móður hans um
að ekki væri allt með felldu þar
sem hann sýndi öðrum börnum
nánast engan áhuga og virtist vera
félagslega einangraður í leikskólan-
um. Helgi fór í greiningu þriggja ára
gamall þar sem fram komu greinileg
einkenni Asperger- heilkennis. Eftir
að niðurstöður greiningar lágu fyrir
fékk hann sérstuðning á leikskólan-
um og um tíma hafði hann stuðn-
ingsfjölskyldu á vegum Svæðis-
stjórnar fatlaðra sem hann dvaldi
hjá þrjá sólarhringa í mánuði. Helgi
er nú í 3. bekk í almennum grunn-
skóla. Honum gengur ágætlega í
náminu. Hann varð læs löngu fyrir
skóla aldur en hefur lært í skólan-
um að lesa með viðeigandi áhersl-
um. Honum finnst erfitt að skrifa
og teikna en stærðfræði liggur vel
fyrir honum. Móður hans finnst að
hann ætti að fá erfiðari stærðfræði-
verkefni en hann fær nú í skólan-
um. Helgi fær sérkennslu í íþróttum
og í fyrravetur var hann í þjálfun hjá
talkennara, en hann á erfitt með að
bera fram r-hljóð og framburður-
inn er stundum óskýr. Nú í vetur fær
hann framburðaræfingar til að æfa
heima. Utan skólans hefur Helgi
sótt ýmis námskeið s.s. í leikrænni
tjáningu og hann hefur æft fótbolta
síðan í vor.
Helgi hefur öll megineinkenni
Asperger-heilkennis.
Hann samlagast illa jafnöldrum
sínum og leitar ekki eftir félagsskap
að fyrra bragði. Hann hafði mikinn
áhuga á risaeðlum á yngri árum en
nú eru það Andrés önd og félagar
sem eiga hug hans allan. Einnig
hefur hann áhuga á tölvum.
Þegar Helgi talar um áhugamál
sín breytist talandinn hjá honum.
Hann verður óskýr, ræskir sig í sí-
fellu og erfitt getur verið að skilja
hann.
Mál hans er formlegt og hann
notar mörg orð sem eru óalgeng
í talmáli. Hann sýnir fá svip-
brigði og notar ekki handahreyf-
ingar máli sínu til stuðnings. Hann
tjáir ekki tilfinningar sínar með
orðum. Hreyfingar hans eru frem-
ur klunnalegar, en honum hefur
farið mikið fram í hreyfifærni eftir
að hann fór að æfa fótbolta og fékk
sérkennslu í íþróttum.
Að sögn móður Helga hefur
faðir hans ákveðin persónuleika-
einkenni sem líkjast einkennum
Asperger-heilkennis og föður-
afi hans er þekktur fyrir að vera
sérvitur og eiga erfitt með mannleg
samskipti.
Til eru nokkrar alþjóðlegar skilgreiningar
á Asperger-heilkenni, sem beitt er sem
nokkurs konar kvörðum við greiningu
heilkennisins, og eru þær líkar að innihaldi
og orðfæri. Eftirfarandi eru greiningarvið-
mið bandarísku geðlæknasamtakanna
samkvæmt DSM-IV.A. Eðlislæg vanhæfni
í félagslegum samskiptum, sem felur í sér
a.m.k. tvö af eftirfarandi atriðum:
1 Vanhæfni í beitingu óyrtrar hegðunar eða tjáningar í
félagslegum samskiptum, s.s. starandi
augnaráð, svipbrigði, líkamsstellingar og
líkamshreyfing í félagslegum samskipt-
um.
2 Vanhæfni í að mynda eðlileg tengsl við jafnaldra.
3
Skortur á ósjálfráðri þörf fyrir að
taka þátt í gleði annarra,
áhugamálum eða árangri (m.a. að benda
á hluti, sem vekja áhuga annarra).
4 Skortur á félagslegri eða tilfinningalegri gagnkvæmni.
Eintrjáningsleg, staglkennd og form-
föst hegðunarmynstur, áhugasvið og
athafnir, sem fela í sér a.m.k. eitt af
eftirfarandi atriðum:
1 Mikill og afbrigðilegur áhugi á einu eða fleirum sérkennilegum og
afmörkuðum hugðarefnum.
2 Ósveigjanleg fastheldni á sérstæðar, óhagnýtar venjur eða siði.
3
Formfastar og endurteknar eða
stöðugar hreyfingar (s.s.
endurteknar handahreyfingar,
fingursmellir, flóknar líkamshreyfingar).
4 Brennandi áhugi á tilteknum hlutum.
n Framangreindar truflanir valdi klínískt
mælanlegri vanhæfni í félagslegum sam-
skiptum, starfi eða á öðrum mikilvægum
athafnasviðum.
n Það er enginn klínískt mælanlegur
seinþroski í máli (þ.e. notkun stakra orða
við tveggja ára aldur, og orðasambönd í
samskiptum við þriggja ára aldur).
n Á bernskuskeiði er enginn klínískt
mælanleg seinkun á vitsmunaþroska eða
sjálfsbjargargetu miðað við aldur, eða í
hegðun (annarri en í félagslegum sam-
skiptum), og eðlilegri forvitni á umhverfi.
n Greining uppfyllir ekki sértækar
skilgreiningar um aðrar gagntækar
persónuleikatruflanir eða geðklofa.
M.ö.o. framangreindir hegðunarþættir
verða að vera til staðar í nægjanlega
ríkum mæli, þannig að þeir valdi
verulegum erfiðleikum á félagslegum
sviðum og öðrum þáttum daglegs lífs. Að
öðru leyti verður vitsmunalegur þroski,
sjálfsbjargargeta, áhugi fyrir umhverfi og
almennur málþroski að vera til staðar eftir
því sem aldur segir til um.
Umhverfi
Flest börn með Asperger-heilkenni sækja
sinn hverfisskóla og þar, sem annars
staðar, þarf að skipuleggja umhverfið
með tilliti til sérþarfa þeirra. Reglusemi
og skipulagt ferli þarf að vera ríkjandi og
kennurum er ráðlagt að finna jafnvægi á
milli þess að krefjast að nemandinn fylgi
straumnum og þess að hann fái tíma og
færi á að sinna og þroska með sér sín eigin
áhugamál og sjálfsmynd. Störf þar sem
hver dagur líkist öðrum henta yfirleitt vel
og umburðarlyndi þarf að ríkja. Hér fylgja
nokkrar ábendingar um æskilegt umhverfi
og viðeigandi framkomu Asperger-börnum
til handa.
n Það sem fram fer í skólastofunni
skal vera eins reglubundið, skipulagt og
fyrirsjáanlegt og kostur er. Börnum með
Asperger fellur allt óvænt illa. Það ber að
búa þau eftir föngum undir breytingar,
þ.m.t. breytingar á fyrri áætlunum, frídög-
um o.s.frv.
n Reglur skulu settar af varfærni. Mörg
þessara barna kunna að fylgja reglum
mjög „bókstaflega“. Skýrar og helst skrif-
legar reglur og leiðbeiningar eru hjálplegar
og skal fylgt eftir á sveigjanlegan hátt.
Við kennslu skal starfslið nýta sér að fullu
séráhugasvið barnsins. Barninu gengur
best við lærdóminn þegar persónuleg
áhugamál þess er að finna í námsefninu.
n Í kennslunni ber að halda sig skilmerki-
lega við efnið. Forðast skal allt það sem
barn með Asperger kann að misskilja, s.s.
háð, óræðið tal eða orðatiltæki. Útskýra
ber og einfalda óhlutbundin hugtök og
lýsingar. Flest þeirra eiga gott með að nýta
sér sjónrænt efni, s.s. skemu, kort, skrár,
myndir o.s.frv.
n Sjá skal til þess að öðru starfsliði skól-
ans en því, sem annast sjálfa kennsluna,
s.s. iðjuþjálfum, skólabílstjórum og starfs-
liði mötuneytis og bókasafns sé jafnframt
kunnugt um sérstöðu og sérþarfir barnsins,
og því hafi verið veittar fullnægjandi leið-
beiningar varðandi alla umgengni.
n Halda skal hvers kyns valdabaráttu í
skefjum. Asperger-börn eiga gjarnan erfitt
með að meðtaka ósveigjanleg valdboð
eða reiði. Sé komið valdsmannslega fram
við þau, bregðast þau við af þvermóðsku
og stífni. Hegðun Asperger-barna getur
fyrirvaralítið farið úr böndum og er þá oft
ráðlegast að starfsfólk gefi eftir og leyfi
hlutunum að jafna sig. Best er, ef unnt er
að sjá slíkar uppákomur fyrir, að sneiða hjá
átökum með því að grípa til fyrirbyggjandi
aðgerða, s.s. róandi framkomu, samninga,
benda á valkosti eða beina athygli barns-
ins að einhverju öðru.
Orsakir Asperger-heilkennis eru óþekktar. Allar rannsóknir sem birtar hafa verið benda
þó til þess að Asperger-heilkenni sem og einhverfa byggist á erfðafræðilegum grunni.
Sem dæmi má nefna að báðar truflanirnar finnast gjarnan í sömu fjölskyldum. M.a.
hefur komið í ljós að meðal 51 einhverfs einstaklings sem fæddur er eftir 1970 hér á landi,
er vitað um fjögur systkini með Asperger-heilkenni, þótt ekki hafi verið leitað að þeim
sérstaklega. Hvað varðar Asperger-heilkenni þá má oft greina líkan persónuleika hjá
öðru foreldrinu þótt hann sé ekki eins áberandi. Venjulega má finna í fjölskyldunni ætt-
ingja sem lýst er sem frekar tilfinningadaufum, einrænum og sérstæðum persónuleika.
Tiltölulega mörg börn með Asperger-heilkenni hafa mælanlegan heilaskaða eða skerta
heilastarfsemi. Í könnun, sem framkvæmd var í Gautaborg af Ehlers og Gilberg og birt
1993, kom í ljós að hjá 60% barna með Asperger-heilkenni fundust truflanir á heilastarf-
semi eða litningagallar. Þetta má bera saman við 80% tilfella hjá börnum með barna-
einhverfu á háu stigi og fá prósent tilfella hjá „venjulegu“ fólki. Stór hluti einstaklinga
með Asperger-heilkenni hefur þó eðlilega greind eða greind yfir meðallagi.
Kenningar eru uppi um að orsakir Asperger-heilkennis megi rekja til skaða eða trufl-
unar í þeim hlutum hægra heilahvels sem stjórna ýmsum samskiptaþáttum. Einhverfa er
hins vegar talin orsakast af skaða í samsvarandi hlutum beggja heilahvela. Talstarfsemi
myndi þá eiga sér stað í vissum hlutum vinstra heilahvels og félagsleg samskipti í sam-
svarandi hluta hægra heilahvels. Sú spurning hefur komið upp hvort ekki sé einfaldlega
um að ræða frávik á sama sjúkdómi. Um getur verið að ræða taugafrumur sem eru
óvirkar eða skaddaðar. Báðir sjúkdómarnir hafa í för með sér félagslega skerðingu, en
hjá einhverfum vantar venjulega einnig upp á málþroska og hjá einstaklingum með
Asperger-heilkenni vantar upp á almenna hreyfifærni. Ekki virðist vera hægt að finna
samhengi milli félagslegra aðstæðna og Asperger-heilkennis.
Greiningarviðmið
Orsakir
Reynslusaga