Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.2017, Blaðsíða 62

Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.2017, Blaðsíða 62
38 menning Helgarblað 14. júlí 2017 F lestir sem hafa horft á saka- málaþætti í sjónvarpinu kannast við réttarmeina- fræði – þar sem læknar taka þátt í rannsókn glæpa með því að leita að vísbendingum eða sönnunargögnum á líkum og lösk- uðum líkömum. Færri hafa eflaust heyrt um réttar-arkitektúr, ungt og óhefðbundið rannsóknarsvið þar sem þekking og færni arkitekta er notuð til að komast nær sannleik- anum í málum sem varða mann- réttindabrot og ofríki hinna ýmsu yfirvalda. Rannsóknarmiðstöðin For- ensic Architecture í London er fyrsta sinnar tegundar í heim- inum, en þar notast arkitektar, hönnuðir, lögfræðingar, fræði- menn og fjölmiðlafólk við hin ýmsu verkfæri byggingarlistar- innar til að rannsaka möguleg mannréttindabrot stjórnvalda, vopnuð átök og umhverfisglæpi – sprengjuárásir á spítala á Sýr- landi, ólöglegar aftökur í Palestínu eða náttúruvá í Suður-Ameríku. Teymið notar teikningar, frétta- myndir, snjallsímamyndbönd og frásagnir vitna sem sönnunar- gögn, rannsakar þau og setur fram í mismunandi samhengi, fyrir dómstólum eða sannleiksnefnd- um, hjá mannréttindasamtökum, sjálfstæðum baráttuhópum – eða þá á nútímalistasöfnum og listhá- tíðum. Einn starfsmaður þessarar einstöku rannsóknarstofnunar er arkitektinn Stefán Laxness. Blaða- maður DV ræddi við Stefán og fékk hann til að útskýra af hverju arkitektúr væri gagnlegur til að rannsaka vopnuð átök og afhjúpa mannréttindabrot. Sönnunargögn í arkitektúr „Arkitektúr getur skipt miklu máli þegar átök og pólitískt ofbeldi er rannsakað vegna þess að slíkir at- burðir eiga sér yfirleitt stað í ein- hverju manngerðu umhverfi – rannsóknir á því hafa því oft mikið með efnislega og landfræðilega þætti að gera. Þar að auki eiga átök sér í auknum mæli stað í hönnuðu borgarumhverfi,“ segir Stefán. „Við beitum því þekkingu okk- ur á arkitektúr og hinu byggða umhverfi til að reyna að skilja og draga ályktanir um tiltekin at- vik eða fyrirbæri. Öll aðferða- fræðin okkar reiðir sig á hluti sem arkitektar hafa grunnþekk- ingu á, þetta getur verið tvívídd- ar- og þrívíddarteikning, ým- iskonar tæknileg þekking og skilningur á því hvernig skipulagi húsnæðis og borga er háttað. Við getum því oft skilið hvern- ig smáatriði tengjast skipulagi byggingar eða borgarskipulaginu í heild sinni,“ segir Stefán, en á vefsíðu miðstöðvarinnar má til dæmis sjá hvernig rýnt er í rústir bygginga og þekking starfsmanna á efni og byggingarlist notuð til að greina hvernig flugskeyti voru notuð og þar af leiðandi hverjir bera ábyrgðina og einnig hvernig tölvulíkön eru notuð til að púsla saman myndum og misgóðum símamyndböndum sem tekin eru af voðaverkum til að varpa ljósi at- burðarásina og gerendurna. „Rannsóknirnar snúast ekki einungis um byggingar heldur eru verkefnin á mjög misstórum skala. Við höfum rannsakað allt frá morðum á einstaklingum til stórra landfræðilega fyrirbæra – skógareyðinga og annars slíks.“ Rannsókn í höndum borgaranna Forensic Architecture er sjálfstæð rannsóknarmiðstöð sem hefur það að markmiði að komast til botns í og vekja athygli á málum þar sem valdamiklir aðilar hafa brotið á rétti almennra borgara. Eftir því sem hróður miðstöðvar- innar hefur aukist hafa sífellt fleiri mannréttindasamtök og baráttu- hópar falast eftir samstarfi við teymið. „Hin réttarfræðilega rann- sókn hefur almennt verið í hönd- um ríkisins en í þeim verkefnum sem við tökum að okkur eru það oftar en ekki ríkin sjálf sem eru sökuð um að vera gerendurnir. Það er augljóslega auðveldara að komast í botns í málum þar sem einstaklingur brýtur af sér – ræn- ir og myrðir einhvern til dæmis – heldur en þegar það er ríkið sjálft sem er sekt um brotið. Ríkið er mun betur í stakk búið til að neita glæpnum, fela slóðina og gera rannsóknina erfiðari. Hlutverk okkar er því oft að andmæla opin- berum skýringum stjórnvalda og bjóða þeim byrginn,“ segir Stefán. „Sögulega hafa stjórnvöld haft upplýsingalega yfirburði yfir borg- arana, glæpamennina og alla þá sem ekki eru skilgreindir sem rík- ið. Við teljum hins vegar að það megi beita ýmsum aðferðum dag til að færa þessa framkvæmd frá ríkinu og til almennra borgara – nota réttarfræðilegar rannsóknir í þágu borgaranna. Auðvitað getur ekki hver sem er tileinkað sér all- ar okkar aðferðir á stuttum tíma, en í grunninn erum við þó að nota verkfæri sem eru aðgengileg öll- um – einmitt vegna þess að þau eru smíðuð með eitthvað allt ann- að í huga. Þannig ætti hver sem hefur áhuga að geta framkvæmt réttarfræðilega rannsókn og kynnt á einhverjum vettvangi.“ Vilja hafa áhrif á umræðuna Nokkrar af rannsóknum mið- stöðvarinnar hafa verið notað- ar frammi fyrir alþjóðlegum- eða landsdómsstólum, til að mynda rannsóknir á aðskilnaðarmúr Ísraela í Battir, rannsókn á notkun ísraelska hersins á hvítum fosfór í sprengjuárásum á Gaza, og rann- sókn á morði Ísraelskra hermanna á palestínskum mótmælanda í Bil‘in. Stefán segir þó að þetta sé ekki alltaf og endilega markmið rannsóknanna. „Markmiðin eru mjög mis- munandi eftir verkefni. Góð niðurstaða er fyrst og fremst ef umrætt atvik kemst í umræðuna eða ef rannsóknin getur haft áhrif á hana,“ segir Stefán og nefn- ir til dæmis rannsókn á því hvort þýskur leynilögreglumaður hafi - þvert á það sem hann sjálfur sagði - orðið vitni að morði nýnasísku hryðjuverkasamtakanna NSU á ungum starfsmanni internetkaffi- húss í Kassel í Þýskalandi árið 2006. Myndband um rannsókn- ina var sýnt á hinni virtu listahá- tíð Documenta í Kassel í sumar og í kjölfarið breyttist umræðan og þrýstingur á stjórnvöld um að taka upp málið að nýju jókst. „Jafnvel þó myndbandið sem við unnum hafi ekki verið tek- ið inn í dómsmálið sjálft sem sönnunargagn þá skipti það gríðarlega miklu máli í að virkja almenning í umræðu um mál- ið. Við erum alltaf mjög ánægð ef upplýsingarnar eru notaðar á ein- hvern uppbyggilegan hátt, ef þær nýtast þeim sem eru að berjast fyrir réttlæti í því tiltekna máli. Sú barátta getur svo haft raunveruleg áhrif á hlutina – og það eru dæmi um að upplýsingar sem við höfum grafið upp hafi þannig haft áhrif á stefnu stjórnvalda.“ „Þegar við unnum að verk- efni um Saydnaya-leynifangelsið í Sýrlandi vorum við svo fyrst og fremst ánægð að geta komið frá- sögnum fanganna fyrrverandi til umheimsins – það var mjög gott fyrir þá persónulega að fá að segja sína sögu og deila sinni vitneskju. Í því tilfelli þurfti Bashar Al-Assad, forseti Sýrlands, svo reyndar að bregðast við að einhverju leyti. Eftir að verkefnið hafði vakið athygli spurði svissneskur frétta- maður hann út í fangelsið í viðtali – þetta var alls ekki eitthvað sem við höfðum búist við.“ Innsýn í háleynilegt fangelsi Í áðurnefndri rannsókn á Saydna- ya-leynifangelsinu í Sýrlandi var vitnisburðum fyrrverandi fanga fangelsisins safnað saman, þrí- víddarlíkan af þessari háleyni- legu fangelsisbyggingu smíðað eftir frásögnum vitnanna og í kjöl- farið gátu áhugasamir farið inn á vefsíðu mannréttindasamtakanna Amnesty International, ferðast um stafræna endurgerð fangels- isins og hlustað á frásagnir fórn- arlambanna. „Við byrjuðum á því að rýna í vitnisburði sem Amnesty hafði safnað frá fyrrverandi föngum fangelsisins og skoðuðum hvert einasta smáatriði sem hafði með rýmið sjálft að gera. Það var hins vegar nokkuð erfitt að staðsetja hvar í fangelsinu hvert atvik hafði átt sér stað enda var yfirlitsmynd úr gervihnetti það eina sem við gátum séð af því. Næst settumst við niður með fimm fanganna í Istanbúl í Tyrklandi og byrjuðum að teikna upp líkön eftir vitnis- burðum þeirra í rauntíma. Smám saman þróuðum við aðferð þar sem viðmælandann tók virk- an þátt í að búa til tölvulíkanið af byggingunni. Við uppgötvuðum að í þessari vinnu rann upp fyr- ir vitnunum ýmis smáatriði sem voru mjög mikilvæg – ekki bara til að skilja hryllinginn sem fangarn- ir gengu í gegnum heldur einnig til að skilja hvernig arkitektúr Stefán Laxness rannsakar drónaárásir, sprengjutilræði og náttúruvá með rannsóknarteyminu Forensic Architecture Arkitektar varpa ljósi á vopn- uð átök og mannréttindabrot Kristján Guðjónsson kristjan@dv.is Leynifangelsið í Saydnaya Engar myndir eða teikningar voru til af háleynilegu sýrlensku fangelsi sem var meðal annars notað við pyntingar. Forensic Architecture smíðaði þvívíddarlíkan af fangelsinu í samstarfi við fyrrverandi fanga. Á vefsíðu mannréttindasamtakanna Amnesty International var svo hægt að ferðast um stafræna endurgerð af fangelsisinu og hlusta á frásagnir fórnarlambanna.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.