Freyr - 01.10.2005, Page 7

• Áhrif hafa verið efnisleg. Breytt
landnotkun hefur tengst breyttri verk-
tækni og þéttbærari atvinnuháttum,
hvers konar mannvirkjagerð, m.a. tengd
samgöngum, orkuvinnslu og orkuflutn-
ingum, svo og ferðaþjónustu.
• Búum hefur fækkað og gróður hefur
breyst í kjölfar breytts eða aflagðs bú-
skapar.
Viss fortíðarhyggja ýtir undir áhuga á
menningarlandslagi. En hún verður til vegna
þess að mannskepnan leitar að rótum,
staðfestu og samsömun í heimi sem ber æ
sterkari einkenni rótleysis og upplausnar.
Menningarlandslagið hefur einnig notið vax-
andi áhuga almennings á umhverfishyggju
og umhverfisvernd. Þótt nokkur hluti menn-
ingarlandslags sé staðbýll og sígildur er annar
kvikur í þeim skilningi að landslag mótast og
breytist - og gildismatið að nokkru marki líka.
Síðustu árin hefur hlutur ferðaþjónustu I
tekjuöflun landsmanna vaxið. Rætur ferða-
þjónustu og helstu vörumerki hennar eru
náttúru- og menningartengd, og kemur það
glöggt fram þegar skoðaðar eru ástæður
heimsókna erlendra gesta til landsins. Bænd-
ur eiga myndarlegan þátt í vexti ferðaþjón-
ustu, fyrst og fremst með því að mæta frum-
þörfum gesta - fyrir mat og húsaskjól - en
einnig (vaxandi mæli með því að bjóða fram
upplifun og ögrun í íslenskri náttúru, t.d.
með hestaferðum. Söfn og sýningar draga
upp mynd af sögu og menningu þjóðarinn-
ar, oft landbúnaðartengdri. Með merkingu
gönguleiða og sögustaða er einnig komið til
móts við vaxandi þörf, um leið og hlúð er að
landinu og sérkennum þess. Nú er áhugi á
að reisa við matarmenningu þjóðarinnar og
efla hana á forsendum landbúnaðarins, og
fleira mætti nefna. Undirstaða flests þessa er
landið með svipmóti sínu svo og ræktunar-
og nýtingarkostum, náttúrufari og menning-
arminjum, auðsæjum sem torsæjum.
Mikilvægt er að sem mest af þessu gerist í
tengslum við lifandi og framsækna fram-
leiðslu hefðbundinna afurða landbúnaðar-
ins, og verði til þess að auka fjölbreytni hans
- bæði til þess að mæta breyttum þörfum
samfélagsins og að treysta um leið tilvist og
tekjugrundvöll byggðanna. Hér mun ekki að-
eins reyna á hugvit og framtak til nýsköpun-
ar vöru og þjónustu, heldur á þarfagreiningu
og hugvitsamlega markaðssetningu afurð-
anna.
Hver hefði t.d. fyrir 20-40 árum gert sér
ferð til vandalausra bænda í Æðey, farið á
hásumri vestur í Bjarnarhöfn í því skyni að
kynnast hákarli í öllum myndum, eða látið
leiða sig um galdrahús norður á Ströndum -
og það gegn greiðslu? Fáir. Nú heimsækja
þessa staði og sambærilega þúsundir inn-
lendra og erlendra ferðamanna ár hvert.
Svo horfir að ársverk í þessum nýbúskap
verði samtals ekki færri en í íslenskri svína-
rækt svo einhver samanburður sé gerður.
Nei, nútímamaðurinn lifir ekki á einu saman
brauði...
NIÐURLAG
„Framtíð landbúnaðar er nátengd hagfelldri
byggðaþróun"... segir m.a. í hinni evrópsku
yfirlýsingu um landbúnað og byggðir næstu
ára' ... „á grundvelli þess að viðurkenna hið
fjölþætta hlutverk landbúnaðarins og bæta
samkeppnishæfni hans, tryggja visthæfi
landbúnaðar, auka atvinnufjölbreytni í sveit-
um og varðveita arfleifð byggðanna"...
Landið, bæði náttúru- og menningarleg
gerð þess og ásýnd, er auðlind sem með
hæfilegu hugviti getur grundvallað fjöl-
breytilega iðju. Haldi efnahagur þjóðarinnar
áfram að batna má reikna með að þarfir
einstaklinga og hópa samfélagsins verði æ
fjölbreyttari, ekki síst þær sem snúa að af-
þreyingu, upplifun, sjálfsþroska og stað-
festu í hringiðu heimsins:
Um leið og búgreinar frumþarfanna
mæta kalli tímans um hagræðingu í hví-
vetna skapa þær rými í fjármunum, vinnu-
afli og umhverfi, en um leið þörf fyrir að
öðrum sviðum landnota, beinna og
óbeinna, sé sinnt með framleiðslu „nýrra"
afurða og þjónustu. Þannig verður land-
búnaðurinn samofinn þáttur fjölbreyttrar
byggðaþróunar en ekki aðeins tilviljana-
kenndar og hopandi ieifar af því, sem var,
annars vegar, og kjöt-, mjólkur- og/eða
grænmetisverksmiðjur hins vegar.
Hvað landbúnað snertir er hverjum frjálst
að búa við það sem hann kýs, innan al-
mennra laga og reglna - og að svala þann-
ig eigin þörfum. Lögmál markaðarins ráða
þvi hins vegar hvort þær þarfir fara saman
við þarfir samfélagsins. í þeim mæli sem
samfélagið tekur skipulags- og fjárhagsleg-
an þátt í framleiðslunni er það samfélagsins
að móta, kynna og halda fram kröfum sin-
um. Bændanna og landbúnaðarins er síðan
að mæta þeim eftir vilja og getu. Fram-
leiðsla á öðrum forsendum hlýtur fyrr en
seinna að bresta tilgang og grundvöll.
Um margt kallar þessi sýn á breytt viðhorf
bænda sem og þjónustukerfis þeirra (rann-
sóknum, menntun og ráðgjöf, enda komi til
atbeini stjórnvalda á grundvelli eigin yfirlýs-
inga og samþykkta2.
TILVÍSANIR:
1. http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/
I60026
2. Stofn þessarar greinar var birtur á Fræða-
þingi landbúnaðarins 2005, sjá greina-
safn á www.landbunadur.is . Þar er að
finna tilvísanir til heimilda sem nýttar
voru.
FREYR 10 2005